Kleitia Vaso: E shpëtuar nga Pachelbel
Pjesa e parë
Foto: Jora Vaso
“…ia kushtoj stuhisë së Beethoven-it. Vibrimeve të toneve neutrale të Bach-ut. Chopin-it, i cili më lë të dobët. Stravinsky-t që më tmerron dhe më bën të ngrihem lart, si flakë. Vdekjes dhe Transformimit, ku Richard Strauss më parashikon fatin …të gjithë muzikantëve që kanë prekur brenda meje zonat më alarmuese dhe të papritura; të gjithë profetëve të kohës sonë që më kanë shfaqur veten time dhe më kanë bërë që të shpërthej në: unë.” “Dedikimi i autorit”, Ora e yllit, Clarice Lispector
“Një gjë e mirë e muzikës është se, kur të godet, nuk ndien asnjë dhembje”. Por kjo nuk është “aspak çfarë doja të thoja; nuk është kjo, aspak”.
Mendova se këtë pjesë do ta nisja me fjalët e mia, por nuk ndodhi kështu. Gjithashtu, çfarë dëshiroja të shprehja nuk lidhej aspak me dhembjen, por me mungesën e nevojës së muzikës për fjalët. Megjithatë, shkoi ashtu si shkoi dhe rrëmuja e mësipërme ndoshta pasqyron më saktësisht modus operandi të mendjes sime; ndërhyrjen e paftuar dhe shpeshherë agresive, por po aq të mirëpritur, të copëzash citatesh, frazash verbale, të shkruara apo muzikore, të ardhura prej atyre që kanë arritur të shprehin një mendim, ndjenjë, apo ide më bukur se unë. Por, pavarësisht kësaj njohurie dhe, ndonëse plotësisht e ndërgjegjshme për disfatën e sigurt që në pikënisje, përpiqem ta ri-formuloj, çfarëdo që kam në mendje e që është thënë, më mirë, më parë.
E vetmja gjë e sigurt është nevoja ime për këto rreshta apo pjesë muzikore. Siç e ka shprehur në mënyrë të paharrueshme Baudelaire, ata/ato – artistët, bashkë me veprat – përfaqësojnë fenerët që na ndriçojnë udhën, bashkëbiseduesit idealë por distantë, ndoshta të pakapshëm, por të vetmit që munden të ofrojnë ngushëllim të vërtetë e të përhershëm e që ia vlen përpjekja e kotë për t’i arritur. Kështu, shpeshherë, sapo rrezikoj të mbytem në moçalin e përditshmërisë, notat apo fjalët e tyre ia dalin të më ngrenë si flatra, për të më transportuar më afër jetës siç e mendoj se duhet të jetë, “e jetuar në prag të lotëve,” sipas Camus, dhe në raste të tjera, për të më shtyrë poshtë pa mëshirë e për të më zhytur edhe më thellë në mënyrë brutale, me një indiferencë që tejkalon çdo dozë mizorie të matur mirë, por kurrë të kursyer plotësisht, të jetës së përditshme.
Në të vërtetë, dramaciteti i artit, qoftë letërsi, pikturë, apo muzikë përafrohet më tepër me natyrën e vërtetë të jetës se sa çfarë konsiderohet reale. Janë bisedat e zakonshme, puna apo hobby-t e ndryshme, veprimet e njëpasnjëshme pa shumë mendje, që shërbejnë si zbutës mes nesh dhe intensitetit të vërtetë të ekzistencës. E parë kështu, rutina është arratisja, jo arti, i cili na çon direkt afër diellit, nxehtësisë së tij vdekjeprurëse, dritës së tij verbuese. Kështu që, në pjesën më të madhe, atë dërrmuese, nuk kemi shumë zgjedhje, përveçse të arratisemi. Jo se mund të shkojmë larg. Jeta rrallëherë të lejon mos ta kuptosh, apo ta keqkuptosh. Nëse e harron natyrën e saj, të kujton, në një formë apo një tjetër, pafundësisht krijuese siç është.
Ky funksion i ri, kjo dritë e sapogjetur, buroi prej shpellës deri atëherë të heshtur e të errët, duke ndriçuar shumë aspekte të padukshme deri në atë çast dhe duke zbuluar thellësi të papritura në gjithçka: episode, filma, libra, ide, ngjarje, sjellje, njerëz, të cilët, para saj, mund t’i shihja vetëm pjesërisht, në nivelin më sipërfaqësor. Ndonëse këta sy të rinj – si këmbët e sirenës – kushtuan shumë, shpejt e justifikuan çmimin e lartë duke e shndërruar çdo gjë të vjetër në të re. Nën dritën e kësaj shkëndije, kapica me gjëra të braktisura në fund të detit mori pamjen e një thesari të vërtetë. Për ta ilustruar në mënyrë pamore këtë ndryshim në dukje të padukshëm, më vjen ndërmend, si versioni më sipëror, Adami i Krijimit të Adamit të Michelangelos, dhe, menjëherë pas tij, më modest dhe fjalëshumë, Pinocchio, djali prej druri që, dalëngadalë, fiton ndjeshmërinë e mishit dhe lëkurës. Apo humbet pandjeshmërinë e drurit, në varësi të këndvështrimit e asaj që kërkohet apo vlerësohet.
E gjithë kjo rrugë e gjarpëruar dhe parathënie e stërholluar thjesht për të thënë që, herën e parë që lexova dedikimin e Lispector, e kuptova, në teori. M’u duk mjaftueshëm e thjeshtë dhe e qartë që qëllimi i saj ishte të falenderonte ata artistë, të cilët, me shpejtësinë e tingullit e pa ndihmën e fjalëve ngatërrestare dhe, me raste, të tepërta, kishin arritur të depërtonin permes muresh të panumërt – mure që ndoshta as ajo nuk dinte ndodheshin atje apo se si ishin ndërtuar – për të mbërritur pa paralajmërim në zona tërësisht të panjohura deri në momentin e zbulimit; shtresa të thella e nëntokësore si shpella, sa personale, aq edhe universale, në fund të detit, atje ku gjendet gjuha e pastër e W. Benjamin. Por, megjithë shpjegimet e zbukurimet që mund të ofroj, kuptimi i plotë i dedikimit – ai me gjithë qenien – ndodhi natyrshëm, nuk përfshiu aspak Benjamin-in apo ndonjë autor tjetër “të vështirë” dhe u shkaktua nga një zinxhir ngjarjesh, apo më saktë, jo-ngjarjesh, në dukje pa rëndësi apo domethënie.