Wigram: Shqiptarët ndihen sipërorë, por nuk përbuzin askënd për shkak të fesë
Në botën perëndimore indeferenca e shqiptarëve ndaj fesë merrej si diçka e mirëqenë.
Përshkrimet e atyre që ishin të familjarizuar me shqiptarët vetëm sa provonin këtë, shkruan Konica.al.
William Ainger Wigram (1872-1953), një prift anglez që udhëtonte shpesh në Lindje, ka dhënë një kronikë interesante për shqiptarët.
Si studiues i kishës asiriane, ai do të ndërmerrte udhëtime të vazhdueshme misionare, të cilat do t’i shërbenin për librin e tij të ardhshëm ‘Djepi i njerëzimit; jeta në Kurdistanin lindor’ (1914).
Ai do të përshkonte edhe qytetin e Mosulit pikërisht atëherë kur Perandoria Osmane po i jepte grahmat e fundit.
Në këtë kohë vali i qytetit të Mosulit ishte Tahir Pasha, një shqiptar që kishte shërbyer një jetë të tërë në administratën e shtetit osmane.
Përshtypjet e para të priftit anglez qenë të miradijshme për valin shqiptar, të cilin e përshkruan si ‘burrë të mirë’.
«Tahir Pasha ishte me gjak shqiptar, edhe pse ai ishte thinjur në shërbim të Sulltanit, dhe sigurisht se asnjëherë nuk i kishte parë malet e tij që nga fëmijëria. Megjithatë, ‘njëherë arnaut, gjithmonë një arnaut’, dhe si rregull i përgjithshëm, burrat e këtij populli të mahnitshëm janë zyrtarët më të mirë osmanë; veçanarisht në vendet ku detyra e tyre është ruajtja e një baraspeshe të barabartë mes popujve të ndryshëm krishterë dhe myslimanë».
Prifti i Kishës anglikane mbresohet po kaq edhe nga mirësjellja e shqiptarëve ndaj të krishterëve, edhe pse në vete ndrynin një ndjesi sipranie ndaj popujve të tjerë.
«Është e pamundur për një arnaut të përçmojë të gjithë krishterët për shkak të fesë së tyre; për shkak se një pjesë e madhe e popullit të tyre janë të këtij besimi, dhe është një aksiomë që secili arnaut ndihet sipëror ndaj cilido burr tjetër. Duke qenë kështu, ai mund të përbuzë të gjithë vartësit e tij barabartësisht (dhe me gjasmë shpesh bën kështu”, por të paktën ai nuk përbuz vetëm një lloj, dhe gjithmonë ka mundësi që ai të sjell drejtësi mes tyre».
© Salih Mehmeti | Konica.al
William Ainger Wigram, The Cradle of Mankind: Life in Eastern Kurdistan, A & C Black, 1922, f. 76