Kur shefi ekzekutiv i Facebook, Mark Zuckerberg u rikthye në Harvard në vitin 2017 – universiteti ku ai nisi ndërtimin e ‘librit telefonik dixhital’ që do ta bënte miliarder – ai sfidoi të diplomuarit e Harvardit për të dalë dhe për të ndryshuar botën. “Është koha që brezat tanë të krijojnë vepra të mëdha”, u tha Zuckerberg studentëve. “Si të ndalojmë ndryshimin e klimës para se të shkatërrojmë planetin? … E të arrihet shërimi i të gjitha sëmundjeve”? Këto probleme janë ende dekada larg nga një zgjidhjeje. Por Zuckerberg e ka përcaktuar këtë gjeneratë – dhe ndoshta gjeneratat e ardhshme – në mënyra që pothuajse askush nuk mund ta imagjinonte kur filloi platformën e tij në internet në vitin 2004. Facebook, që festoi të hënën 15 vjetorin, ka sjellë shumë të mira. Është një burim lajmesh dhe argëtimi. Është një vend për të nisur biznesin tuaj dhe një vend për të kontrolluar që të dashurit tuaj janë të sigurt në kohë krizash. Më e rëndësishmja, Facebook e ka bërë botën më të vogël, duke lidhur njerëzit me miqtë dhe familjen në mënyra që nuk ishin të mundshme më parë. Por Facebook ka pasur probleme gjithashtu, dhe shumë prej tyre janë serioze. Ka ndryshuar nocionin e privatësisë. Është ndryshuar mënyra se si funksionojnë bizneset e medias. Është siguruar një platformë për bulizmin, racistët dhe gënjeshtarët. Ai ka ndërprerë sistemet demokratike dhe ka lehtësuar një krizë globale të dezinformimit. Kështu, në ditëlindjen e 15-të të Facebook-ut, arritëm në një seksion të gjerë njerëzish me ndikim – politikanë, shkrimtarë, studiues, gazetarë, aktivistë dhe sipërmarrës – dhe iu bëmë atyre një pyetje të thjeshtë, por të komplikuar: Facebook ka qenë pozitiv apo negativ për njerëzimin?

Këtu janë përgjigjet e tyre:

Malcolm Gladwell, autor i “Blink”, “The Tipping Point” dhe “Outliers”

Po lexoja një libër historik për origjinën e Luftës së Dytë Botërore dhe në Angli ka një moment në fund të viteve 1930, kur Zoti Beaverbrook – baroni më i shquar i kohës së tij – i shkruan kryeministrit Neville Chamberlain, duke kërkuar me këmbëngulje sqarimin e politikës britanike ndaj Gjermanisë. Manjatët e medias të asaj kohe ishin biznesmenë, para së gjithash, duke kërkuar të fitonin para nga lajmet. Por ata gjithashtu ishin të interesuar për lajmet: Ata e kuptuan rolin kritik që luajtën në edukimin e publikut dhe përjetësimin e një shoqërie të lirë. Mark Zuckerberg është ‘Zoti ynë Beaverbrook’, vetëm në një shkallë 1000 herë më të madhe. A mund ta imagjinoni atë duke i telefonuar presidentit, për të kërkuar sqarimin e një pike të rëndësishme të politikës? Unë nuk mundem. Dhe ky është problemi. Platformat janë po aq të dobishme për shoqërinë sa pronarët e tyre duan që ato të jenë.

Sherry Turkle, autore e ‘Life on the Screen’ dhe psikologe klinike në Institutin e Teknologjisë në Massachusetts

Teknologjia është arkitekti i intimitetit tonë. Kur, 10 vjet më parë, fillova të studioja se si njerëzit ndiheshin për jetën e tyre në zonën private/publike të Facebook-ut, një vajzë e re tha se ishte njëlloj për të: “Kush do të kujdeset për mua dhe jetën time të vogël”? Mbaj mend që në atë kohë më dukej se ky nuk ishte një mendim i pjekur, por e kuptoja atë që ajo po përpiqej të thoshte. Online, ajo ndihej më pak e pambrojtur. Miqësitë në Facebook ofrojnë ndjesinë e lidhjes pa kërkesat e intimitetit. Dhe ajo nuk mund të shihte se si gjestet e saj të vogla të miqësisë dhe përzgjedhja e miqve ishin shumë të vlefshme. Ky ishte miti themelues. Dhe ishte një mit. Në maskën e Facebook, secili prej nesh u bë një lloj i ri i mallrave të mbikëqyrur dhe të manipuluar. “Jeta jonë e vogël” ishte qendra e asaj që ishte blerë dhe shitur në copa të vogla. Në lançimin e Facebook, shpreha mosbesimin tim që ne mund të kishim afrimitet pa privatësi dhe demokraci pa privatësi. Por unë mendova për të dy problemet veç e veç. Facebook na mësoi se ne mund t’i konsiderojmë ato së bashku. Modeli i biznesit të medias sociale shiti privatësinë tonë në mënyra që cënuan demokracinë. E gjithë kjo ndodhi në mënyrë  aq të qartë dhe ne nuk donim të shihnim. Ne kishim një lidhje dashurie me një teknologji që dukej magjike. Dhe si diçka magjike, ajo funksionoi duke e udhëzuar mendimin tonë në mënyrë që ta zhvendoste vëmendjen nga ajo që po ndodhte. Tani, duhet të jetojmë me shumë teknologji që sfidojnë demokracinë dhe vetëdijen. Ne do të duhet të luftojmë me gjithçka, nga makinat që mund të pretendojnë të na duan, tek programet që mund të ndjekin lëvizjet tona dhe të autorizojnë se ku mund të shkojmë, çfarë mund të lexojmë dhe çfarë mund të shohim. Si do të rregullojmë programet që mund të bëjnë çdo mesazh të transmetohet nga ndonjë imazh? Çfarë fillon nëpër kafenera përfundon në një mjet manipulimi masiv. Facebook do të kishte qenë mirë nëse na ka mësuar domosdoshmërinë e ushtrimit të kontrollit social mbi teknologji të tilla. Do të ishte mirë nëse do të krijohet një terren për testimin e disa eksperimenteve të para që tregon se si ta bëjnë këtë. Por eksperienca në Facebook do të kishte qenë e keqe nëse do të na mësonte se rezistenca ndaj sulmeve të papritura të korporatave mbi vetëdijen dhe nënshtetësinë është e kotë. Se njerëzit duan komoditete dhe janë të gatshëm ta kthejnë vëmendjen e tyre nga shpenzimet. Nuk do të jemi më në gjendje të themi: “Kush do të kujdeset për ne dhe jetën tonë të vogël?” Ne e dimë se kush kujdeset dhe pse.

Jonah Peretti, bashkë-themelues dhe shef ekzekutiv i BuzzFeed

A ka pasur një ndikim pozitiv apo negativ Facebook tek njerëzimi? E vërteta është që ne nuk e dimë ende. Juria nuk e ka thene ende fjalen e saj. A do të marrin përgjegjësinë për të siguruar që nga përmbajtja në platformën e tyre të përfitojnë përdoruesit dhe shoqëria? Apo ata do të bëjnë minimumin për të hequr shkelësit më të këqij dhe t’i mbajnë kritikët, në vend që të zhvillojnë një kuptim të vërtetë dhe të planifikojnë si të përmirësojnë jetën e përdoruesve? A do të pranojnë se janë platformë për përmbajtjen e të gjitha llojeve – fotot e foshnjave, dëshirat e ditëlindjes dhe videot e pushimeve, por edhe lajmet, argëtimet dhe mënyrat e jetesës? Ose do të insistojnë që ata të jenë një platformë e pastër e teknologjisë, dhe të pretendojnë se nuk janë motori më i madh i shpërndarjes së informacionit në botë? A do të vazhdojnë të lënë vetëm copëza nga kompanitë dhe krijuesit që furnizojnë Facebook? Apo do të ndajnë të ardhura të mjaftueshme për të mbështetur përmbajtje cilësore nga një grup i ndryshëm zërash që informon, argëton dhe frymëzon? Vetëm Facebook mund t’u përgjigjet këtyre pyetjeve. Por unë nuk jam i sigurt se bota do t’u japë atyre edhe 15 vjet për ta kuptuar.

Ro Khanna, anëtar i Kongresit të SHBA që përfaqëson Silicon Valley

Facebook ka qenë një e mirë për njerëzimin duke demokratizuar komunikimin dhe mobilizimin. Ajo ka lejuar zërat që nuk mund të dëgjoheshin, nga studentët e parkut, tek aktivistët e mjedisit të lëvizjes Sunrise, për t’u bërë kandidatë si Bernie Sanders dhe Barack Obama. Pa dyshim, ka pasur keqpërdorim të këtyre platformave nga ndërhyrjet e huaja dhe grupet e urrejtjes. Platforma do të zhvillojë demokracinë vetëm nëse drejtuesit e Facebook-ut bëjnë ndryshime strukturore dhe miratojnë rregulla që do të nxisin komunikimin që bazohet në fakte, arsye dhe respekt. A ka pasur Facebook-u, në tërësi, një ndikim pozitiv në botë? E pra, i ka lejuar njerëzit nëpër kombe të ndajnë mendimet e tyre dhe të komunikojnë. Kjo ka lejuar anëtarët e diasporës të qëndrojnë të lidhur me të afërmit e tyre. Ajo ka ndihmuar të sigurojë një ndjenjë të komunitetit në një epokë kur familjet janë ndarë. Përsëri, platforma është keqpërdorur për të kryer krime të të drejtave të njeriut në Myanmar dhe gjithashtu nga grupe të dhunshme në shumë pjesë të botës. Duhet shumë angazhim për të siguruar që këto lloje abuzimi të mos ndodhin në vitet në vijim. Ne nuk mund ta minimizojmë anën e errët të këtyre platformave, madje edhe kur nxjerrim dobitë e tyre.

Brooke Binkowski, ish-drejtuese e Snopes.com

Unë mendoj se Facebook ka potencial të madh për të qenë një forcë e padiskutueshme për të mirën në botë. Sidoqoftë, për momentin nuk mundet të arrijë këtë potencial, duke zgjedhur në vend që të përdorë aftësinë e tij për të shpërndarë (ose filtruar) shkrime ose postime të caktuara që të mundohen të ndikojnë në sjelljen e shoqërisë ose në mendimin individual. Kjo po sjell që në gjithë botën, siç duket, të rritet nervozizmi. Kjo mund të zgjidhet lehtësisht ose duke hequr të gjitha algoritmet ose duke vendosur ato algoritme direkt në duart e përdoruesve dhe duke i bërë ato plotësisht transparente dhe të personalizueshme. Ata gjithashtu duhet të punësojnë moderatorë. Ajo që Facebook duhet të kuptojë më së shumti është se fjala e lirë pushon së qeni e lirë kur përdoret për të heshtur të tjerët. Pra, nëse një grumbull i lajmeve të rreme përdoret për të manipuluar opinionin publik duke ndikuar … oh, le të themi vetëm artikujt se George Soros ishte nazist dhe vrasës foshnjash, kjo është një përpjekje për ta heshtur atë dhe mbështetësit e tij dhe kështu ajo tani pushon së qeni fjalë e lirë. Nëse ajo që ju keni për të thënë është duke u manipuluar nga algoritmet në mënyrë që disa njerëz ta shohin atë dhe të tjerët jo, kjo është gjithashtu duke cënuar fjalën e lirë. Pasi Facebook merr përgjegjësinë e rëndë morale që çdo ofrues i komunikimit masiv të marrë të gjitha të drejtat para se të fillojë ta përdorin atë, ndoshta individët do të shfrytëzojnë potencialin e tyre të mrekullueshëm. Sa i përket infrastrukturës dhe lehtësisë së komunikimit, nuk mund të thuash asgjë negative. Si shitës të dezinformimit, ata duhet të sanksionohen ashpër. Shikoni të gjithë kaosin që kanë lejuar, aktivizuar ose mbjellë drejtpërdrejt – dhe ende nuk dimë gjysmën e dëmit që kanë bërë. Vetëm transparenca e plotë që fuqizohet do t’i shpëtojë tani. Është koha.

Steven Pinker, autor i ‘Iluminizem tani’ dhe profesor i psikologjisë në Universitetin e Harvardit

A ka Facebook (së bashku me mediat e tjera sociale) një ndikim negativ apo pozitiv për njerëzimin? Është shumë shpejt për të treguar, për dy arsye. Njëra është se adoptimi i gjerë i mediave sociale është kaq i vonuar saqë bota ende nuk ka pasur kohë për të krijuar norma dhe politika të reja në përgjigje ndaj tyre. E dyta është se sasia e madhe e komenteve të kohëve të fundit në lidhje me mediat sociale ka përbërë më shumë panik dhe hiperbolë sesa analiza të balancuara, prandaj është e vështirë të thuhet. Mediat sociale tani po fajësohen për çdo problem në planet, nga shkatërrimi i demokracisë te shkatërrimi i brezit të ri. Nuk ka dyshim se platformat, si të gjitha teknologjitë e reja, kanë pasur pasoja negative të paqëllimshme dhe se reformat dhe ligjet e reja do të jenë të nevojshme për t’i zbutur ato. Por përditshmëria në mediat kryesore është kaq shqetësuese pasi ato ofrojnë pak njohuri. Së pari, ata nuk e balancojnë ankthin e tyre me një perspektivë historike që tregon se çdo medium i ri pritet me frikë. Këto përfshijnë internetin, kompjuterin personal, televizionin, radion, telefonin, gazetat, novelën, shtypshkronjën dhe shkrimin vetë. Ata as nuk e pranojnë se mediat shoqërore nuk janë thjesht iniciatorët e thashethemeve të pabazuara, gënjeshtrave virale dhe teorive të konspiracionit, të cilat kanë shkaktuar luftëra dhe përplasje për shekuj me radhë. Së dyti, kritikët në mediat kryesore nuk zbulojnë një konflikt interesi. Mediat sociale, duke përfituar para, janë kërcënimi më i madh për të ardhurat e gazeta-shitësve që nga Craigslist, që do të thotë se këto dyqane kanë shumë për të fituar nëse kompanitë e mediave sociale falimentojnë, rregullohen ose përndryshe bllokohen. Kjo nuk do të thotë se sulmet ndaj mediave sociale janë komprometuar në thelb, dhe as nuk do të thotë që ne duhet të jemi të shqetësuar nga kërcënimet financiare që përballen me burime standarde të lajmeve. Por është e zakonshme që të zbulohen konfliktet e interesit në deklaratat e pozicionit nga agjentë të tjerë, dhe kjo ka kaluar pa u zmbrapsur. Së treti, tani që është ‘rruga e lirë’ në platformat e mediave sociale, shumë banalitete kanë ngritur kërcënime ekzistenciale. Po, mediat sociale janë tregtarët e vëmendjes që ofrojnë shikues për reklamuesit. Pra, janë të gjitha mediat e nxitura nga reklamat, përfshirë gazetat dhe televizionin. Po, ata i shesin të dhënat e klientëve tek organizata të ndryshme. Dhe po, ato mund të shfrytëzohen për të manipuluar shikuesit. Por për sa kohë që ka pasur media lajmesh, ka pasur prodhues të përmbajtjeve të dizajnuara për t’i shfrytëzuar ato, duke përfshirë foto, tinguj, tubimet e fushatës, konferencat për media, njoftimet për media, dokumente të falsifikuara dhe sulmet terroriste. Së katërti, problemet e krijuara nga mediat sociale ndryshojnë në një mënyrë kyçe nga luftërat, diktaturat, epidemitë dhe goditjet e tjera: Ato nuk janë të imponuara për njerëzit, por janë të zgjedhura lirshëm. Miliarda njerëz kanë vendosur që përfitimet nga mediat sociale të tejkalojnë kostot e tyre. Kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht që mediat sociale janë një përfitim; njerëzit mund të bëjnë zgjedhje që janë të këqija për ta, si droga dhe mund të bëjnë zgjedhje që janë të mira veç për ta, dhe të këqija për botën, si emetimet e karbonit. Por çdo vlerësim duhet të marrë në konsideratë kënaqësitë që vetë përdoruesit shohin te platforma. Duhet gjithashtu të shqyrtojë problemet për të cilat mediat sociale u hartuan për të zgjidhur. Mos harroni zemërimin gjatë viteve 1990 rreth përqendrimit të medias? Disa korporata me një pengesë për shpërndarjen në masë të informacionit mund të “prodhonin pëlqimin”, liria e shtypit i takon atyre që zotërojnë një medium, dhe kështu me radhë. E pra, duket se e kemi zgjidhur këtë problem. Por zgjidhjet krijojnë probleme të reja që kërkojnë kohë për t’u zgjidhur nga ana e tyre. Së fundi, shumë nga thashethemet rreth patologjive sociale, psikologjike dhe politike të zgjidhura nga mediat sociale nuk i mbijetojnë kontrollit të fakteve. Studimet e kujdesshme kanë treguar se mediat sociale nuk kanë çuar në epidemitë e vetmisë, depresionit dhe vetëvrasjes (shih referencat në kapitullin “Lumturia” të ‘Iluminizem tani’ dhe në esenë time pasuese). Dhe ndërsa shkencëtari politik Brendan Nyhan e shprehu atë në titullin e një artikulli të vitit 2018, “Lajmet e rreme mund të jenë të rënda, por fuqia e tyre politike është e mbingarkuar”. A do të jetë efekti i mediave sociale pozitiv apo negativ? Unë dyshoj se përgjigjja do të jetë e ngjashme me ato për çdo medium tjetër, duke përfshirë gazetat dhe televizionin: efektet gjithmonë do të jenë të përziera dhe kur të kalojë kohë, njerëzit dhe shoqëritë do të kenë kuptuar se si t’i bëjnë përfitimet më të mëdha se shpenzimet.

Jonathan Haidt, autor i ‘The Coddling of the American Mind’ dhe profesor në Universitetin e New York-ut

Ekziston një shaka e vjetër për një optimist që ra nga maja e ‘Empire State Building’. Ndërsa po kalonte në katin e 30-të, dikush i thërriste atij: «Si po shkon?» Ai u përgjigj: «Deri tani, kaq mirë!» Mendoj se shakaja ka rëndësi për njerëzimin në epokën e Facebook-ut. Deri tani, miliardat e efekteve të vogla pozitive të rritjes së ndërlidhshmërisë njerëzore në masë të madhe mund të jenë më të mëdha se numri i ulët i gjërave negative. Megjithatë, kur mendoj për të ardhmen, shoh dy efekte gjigante negative që duken gjithnjë e më të mëdha. Së pari, normat e depresionit, ankthit, vetëkënaqësisë dhe vetëvrasjes po rriten me shpejtësi te të rinjtë e lindur pas vitit 1995 – “Gen Z”, e cila ka qenë kryesisht në platformat e mediave sociale si Facebook, Instagram dhe Snapchat që nga shkolla e mesme. Kjo rritje e çrregullimeve të humorit nuk po ndodh në të gjitha vendet, por po ndodh – veçanërisht tek vajzat – në SHBA, Britani të Madhe dhe Kanada. Ka studime empirike që tregojnë një lidhje shkakësore me përdorimin e madh të mediave sociale dhe ka studime që e hedhin poshtë këtë hipotezë. Unë parashikoj se një konsensus do të dalë në fund të vitit 2019 dhe se do të jetë se përdorimi i madh i mediave sociale dëmton shumë vajza të reja adoleshente, duke reduktuar shanset e tyre të suksesit në jetë. Problemi i dytë potencialisht gjigant është se demokracitë e mëdha, të ndryshme dhe laike janë në thelb të paqëndrueshme, të cilat janë të prirura për t’u ndarë, nëse nuk ekzistojnë forca “centripetale” të mjaftueshme që tërheqin drejt qendrës (të tilla si të kenë një gjuhë të përbashkët, rituale dhe vlera të përbashkëta, institucionet themelore politike dhe ekonomike të vendit). Facebook dhe platformat e tjera të mediave sociale janë forca të rëndësishme centrifugale, që lidhin bashkë grupet për të luftuar grupet e tjera brenda vendit të tyre, të nxitur nga videot virale dhe teoritë e konspiracionit. Ne po i shohim tashmë këto efekte në shumë vende. Unë parashikoj se deri në vitin 2030 do të shohim kolapsin spektakolar politik ose ndarjen gjeografike të më shumë se një demokracie perëndimore që dukej e fortë në ditën kur u themelua Facebook, 15 vjet më parë. Shpresa ime është që njerëzit, shoqëritë dhe qeveritë do të gjejnë mënyra për të përshtatur apo rregulluar mediat sociale që do të bëjnë që parashikimi im të jetë i gabuar.

Peter W. Singer, autor i ‘Like War: The Weaponization of Social Media’

“Qëllimi nuk ishte krijimi i një komuniteti online, por i një pasqyre të asaj që ekzistonte në jetën reale”. Skena është në një rezisencë në Silicon Valley dhe një i ri në moshë kolegji është i ulur në një kanape, me filxhan të kuq Solo në dorë. Duke folur para një kamere, ai po përpiqet të shpjegojë konceptin e këtij biznesi të ri të çuditshëm për të cilin ka lënë shkollën. TheFacebook.com është bërë një nga kompanitë më fitimprurëse dhe më të fuqishme në botë. Gjithashtu, ai e ka bërë atë adoleshent, Mark Zuckerberg, jo vetëm një miliarder, por sundimtar të një mbretërie dixhitale që ka më shumë anëtarë sesa çdo komb i vetëm në botë. Është bërë pikërisht ajo që parashikoi Zuckerberg, edhe pse ndoshta jo në mënyrën që ai kishte planifikuar. Facebook është një lloj pasqyre e asaj që ekziston në jetën reale. Ne e përdorim atë, dhe rrjeti i kompanive – nga Instagram në WhatsApp – është blerë për të reflektuar në botë tregimet e jetës sonë. Ne ndajmë çdo gjë, nga postimet e përzemërta nga çfarë ose kush na intereson më shumë, deri tek ajo që na zbavit, ndërsa ulemi në divan (ndoshta filxhanin e kuq në njërën dorë dhe smartphone-in në tjetrën). Ky pasqyrim, megjithatë, do të thotë që të gjitha aspektet negative të jetës reale vijnë, nga fushatat e bezdisshme reklamuese në çështje të politikës, krimit, terrorizmit dhe luftës. Facebook u bë një lloj i ri i hapësirës për komunikim dhe pastaj treg për anëtarët e komunitetit, por gjithashtu u bë një fushë beteje e re që ndihmon në përcaktimin e rezultatit të gjithçkaje nga zgjedhjet te genocidi. Më e rëndësishmja, për shkak se është online, do të thotë se “pasqyra” është e deformuar. Reflektimet e tij janë riformuluar nga gjithçka, nga zgjedhjet tona të ndërgjegjshme të asaj për të postuar (ose jo) me manipulimet algoritmike dhe të qëllimshme që ndryshojnë jo vetëm atë që shohim në ushqimet tona, por atë që mendojmë për botën reale. Çështja e ndikimit pozitiv ose negativ, pra, do të zgjidhet nga ajo që shohim në atë pasqyrë dhe çka secili prej nesh zgjedh të bëjë për të.

David Axelrod, ish-kryestrateg i fushatave presidenciale të Barak Obamës

Facebook u promovua si një mënyrë për të na lidhur dhe për të ndërtuar një komunitet. Por në të vërtetë është bërë një mjet për të na ndarë në komunitetet virtuale në të cilat afirmohen pikëpamjet tona, por jo gjithmonë të informuara; ku jemi të rrethuar nga mendime të njëjta dhe të shfrytëzuar nga interesat komerciale dhe politike të fuqizuara me të dhënat tona personale. Çfarëdo aspekti pozitiv është tejkaluar nga këto shqetësime.

 

Dana Perino, Fox News, moderatore e “The Daily Briefing” dhe bashkëpunëtore në ‘The Five’

Në përgjithësi, unë besoj se Facebook ka qenë një gjë pozitive. Facebook siguroi një mënyrë për të rilidhur njerëz nga të gjitha sferat e jetës, veçanërisht gjeneratat që nuk u rritën me telefonat celularë. Një shembull i mirë është burri im dhe thjeshtri i tij – ata ishin larg prej pothuajse 18 vitesh, kur më në fund Barry kontaktoi babanë e tij në Ditën e Krishtlindjes nja dy vjet më parë. Tani i quaj “çifti i lumtur” – kjo ka sjellë shumë gëzim në jetën tonë. Përtej sjelljes së njerëzve, përsëri Facebook ka ndihmuar njerëzit të fillojnë dhe të rrisin bizneset, dhe markat e tyre. Ai siguron energji për krijimtarinë, e cila është e mirë për shpirtin njerëzor. Nga ana tjetër, ne të gjithë e dimë për ngacmimin dhe komentet negative, ndërhyrjen e huaj, rekrutimin e terroristëve – dhe mënyrën se si diktatorët në mbarë botën po përdorin Facebook për të monitoruar qytetarët dhe për të kufizuar përmbajtjen e lajmeve vetëm për informacionin e sponsorizuar nga qeveria. Këto janë sfida që njohim tashmë; me siguri, më shumë do të dalin. Pra, në përvjetorin e 15-të, Facebook është nën vëzhgim. Industria e teknologjisë është si Firmat e Medha Farmaceutike, Kompanite e Medha te Naftes, Duhani dhe Pijet Alkoolike, të gjitha në një – rregullimi po vjen … a do të jetë efektiv? Kjo mbetet për t’u parë. Unë besoj se të pasurit Facebook është më mirë se të mos kesh Facebook. Sidomos duke pasur parasysh të gjitha fotot e Jasper që ju mund të shihni në faqen time!

Mark Warner, senator amerikan nga Virxhinia dhe nënkryetar i Komitetit të Inteligjencës në Senat

Përgjigja për këtë pyetje do të vijë nga Facebook. Është një kompani e madhe amerikane – nuk ka dyshim për këtë. Dhe unë nuk dua ta shoh atë të dërguar në harresë. Edhe pse kompania e ka bërë më të lehtë dhe më të lirë se kurrë më parë për njerëzit që të komunikojnë me njëri-tjetrin, kjo ka ardhur me një çmim. Dhe ndërsa Facebook-u u rrit nga një fillim në një dhomë gjumi në një gjigant të medias, ata nuk e kanë pranuar se kjo fuqi vjen me përgjegjësi të madhe. I njëjti zgjerim i komunikimit dhe minimizimi i barrierave i lejoi Rusisë të krijonte mijëra llogari të rreme, grupe dhe faqe për të nxitur ndarjen; përhapja e keqinformimit; dhe përpjekje për të ndikuar në zgjedhjet e vitit 2016. Dhe tashmë po shohim aktorë të tjerë të këqij. Zbulesa më e fundit në lidhje me praktikat e grumbullimit të të dhënave të Facebook dhe shkeljet e privatësisë së përdoruesve kanë nënvizuar rëndësinë e Facebook duke punuar së bashku me Kongresin për të adresuar këto çështje serioze. Kështu do të vendosë Facebook të punojë me ne për të trajtuar këto probleme? Atëherë ndoshta do të kemi përgjigjen tonë.

Meredith Broussard, autore e ‘Artificial Unintelligence: How Computers Misunderstand the World’ dhe profesore në Universitetin e Nju Jorkut

Unë mendoj se ka pasur shumë gjëra që kanë qenë emocionuese dhe inovative në lidhje me mediat sociale, por mendoj se jemi në pikën ku ka kaq shumë njerëz në platformat e mediave sociale që me të vërtetë kemi nevojë për qeverisje më të mirë. Unë mendoj se vetëqeverisja nuk ka funksionuar mirë për Facebook dhe nuk ka qenë pozitive për demokracinë. Unë mendoj se ka qenë një angazhim i tepërt ndaj mjeteve teknologjike [në të kaluarën]. Mendoj se ne si shoqëri kemi lënë mënjanë idenë se hapësira kibernetike është krejtësisht e ndryshme nga ajo e botës reale. Dhe nuk është. Kështu që unë mendoj se ne kemi shumë probleme që rrjedhin nga ky mashtrim rreth hapësirës kibernetike. Kështu që unë mendoj se duhet të fillojmë të trajtojmë hapësirat digjitale si hapësirat fizike dhe trajtimin e kompanive digjitale si çdo kompani tjetër. Pra, një nga gjërat që ndodh në Facebook është se policia e përdor atë për mbikëqyrje. Teknologjitë e policisë janë përdorur në mënyrë disproporcionale kundër komuniteteve të njerëzve me ngjyrë dhe popullatave të pambrojtura. Ka shumë pabarazi në mënyrën se si funksionojnë policia dhe teknologjitë. Natyrisht, nuk është vetëm në Facebook – është kudo. Unë kam qenë gjithmonë një i rritur në Facebook. Një nga gjërat që unë mendoj se duhet të jetë e tmerrshme për fëmijët në Facebook, është të kesh gjithë jetën e shkollës së mesme atje. Unë jam një person me të vërtetë i ndryshëm nga sa isha kur isha fëmijë dhe më pëlqen që kam pasur rastin të rritem dhe të ndryshoj dhe të bëhem më mirë dhe se e kaluara nuk po më peshon. Kështu që unë mendoj se nuk është e drejtë për të rinjtë të mbajnë barrën e së kaluarës. Ne kemi nevojë për më shumë rregullim të kompanive të Facebook dhe të teknologjisë. Mendoj se kemi bërë eksperimentet e “le të provojmë këtë dhe të shohim se si shkon”. Dhe nuk ka shkuar aq mirë sa kemi shpresuar. Ne duhet të bëjmë një bisedë për këtë, si një publik dhe si një komunitet. Mendoj se një pjesë e problemit është se ka disa njerëz që thonë se kjo do të jetë dhe do të përpiqet të qeverisë teknologjinë si një diktaturë. Mendoj se jemi demokraci dhe ne duhet të kemi një bisedë publike për këtë.

Aminatou Sow, bashkautore e këngës ‘Call Your Girlfriend’ dhe bashkë-themeluese e Tech LadyMafia

Unë ende e kujtoj ditën kur u regjistrova në Facebook si studente kolegji. Ne kishim pritur që aplikacioni të ishte i disponueshëm në universitetin tonë dhe këtu ishte. Do të ishte një gënjeshtër të thoja se në vitin 2004, privatësia ishte mendimi kryesor kur iu bashkova komunitetit. Ajo dukej si një kopsht i rrethuar me mure dhe unë nuk e mendova një herë nëse ishte një përvojë e sigurt për mua ose për njerëzimin. Më kujtohet tronditja e lidhjes digjitale me miq të ngushtë dhe pastaj emocionet e krijimit të miqve të rinj. Jam regjistruar si studente dhe nuk e kisha parashikuar se rrjeti do të më ndjekë pas kolegjit. Ndërsa shërbimi u zgjerua, njëlloj ndodhte me dhimbjet e kokës dhe konfuzionet e privatësisë. “Kush është mik”? “A është mirë të shtoni bashkëpunëtorët tuaj si miq”? “A mund t’i kërkoj miqve t’i heqin këto foto me mua?” “Oh shit, tani edhe kushërinjtë tanë janë këtu”!? “Çfarë do të thotë nëse i dashuri im është ose nuk është në ‘një marrëdhënie’ me mua”? Janë të gjitha pyetje për të cilat më duhej përgjigje. Për një kohë të gjatë, Facebook më ndihmoi të lidhem me qoshet e largëta të botës sime. Tani  është një burim ankthi dhe faji, më së shumti. E di dëmin që po shkakton dhe akoma nuk e kam fshirë plotësisht llogarinë time. Unë me vëllezërit e motrat e mia bëjmë shaka se do të fshijmë llogaritë kur babai ynë më në fund t’i bashkohet rrjetit, por unë e di që nuk duhej të isha në atë rrjet. Çështja e Facebook-ut, nëse ka pasur një ndikim pozitiv në botë, është e komplikuar. Rrjeti në të cilin kemi hyrë 15 vjet më parë është i panjohur, por si qytetarë nuk mund ta transferojmë privatësinë dhe sigurinë tonë tek elementë të teknologjisë. Ata gjithmonë kanë qëllime të mëvonshme dhe ne jemi këmbësorë në lojën e tyre. Ne po jetojmë pasojat.

Antonio Garcia-Martinez, ish punonjës i Facebook dhe autor i ‘Chaos Monkeys’

Teknologjitë kanë dhimbjet e tyre të lindjes. Në një çast ata mezi bëhen të suksesshëm, në momentin tjetër ata janë një kërcënim për rendin e vendosur. Kishin kaluar 60 vjet që nga koha kur Gutenberg-u shtypi psalmet e para për Kishën Katolike, për të mbuluar shpenzimet shkatërruese të zhvillimit të shtypshkronjes së re, dhe një profesori të Wittenbergut, atëherë i panjohur, qe botonte një traktat me 95 pika, pjesërisht kundër asaj qe thuhej ne liturgjine e botuar nga Guttenbergu. Një shekull më vonë, Europa do të përjetonte një luftë të dhunshme, kontinentale mbi polarizimin diametral, që herezitë e Luterit, të përforcuara nga teknologjia e Gutenberg, kishin përhapur me shpejtësi. Pra, nëse në vitin 1648 do të kishit pyetur mesataren europiane për efektin e mirë apo të keq historik të shtypit – kjo para se të rritet ndriçimi, nga shkenca në të drejtat e njeriut, të cilat tani e marrim si të mirëqenë – mund të hasësh shumë skepticizëm. Ashtu si çdo sondazh i kohës që mund të bëni rreth telegrafit në 1860, radio në vitin 1930, ose televizioni në vitet 1950. Duke shkuar edhe më tej, Sokrati ngadalësoi efektet gërryese të alfabetit, në Pfaedrus të Platonit. Teknologjitë, sidomos në sferën e medias, duket se lëvizin në mënyrë të pashmangshme nga një pajisje e papërshtatshme, në një mjet të rrezikshëm, implikimet e të cilit shqyrtohen në mënyrë shqetësuese. Radio, që lejoi fashistët europianë të mblidhnin kombet në dukje të civilizuara për të pushtuar dhe për të nxitur gjenocid, tani lufton me një kërcënim të ri teknologjik (podkastet) duke na lutur për mbështetje. I njëjti fat pret një ditë edhe Facebook-un. Për të gjitha diskutimet e bëra tani për krijimin e Mark Zuckerberg, teknologjitë themelore që e bënë të mundur, ekzistojnë në mënyrë të pavarur nga çdo shërbim apo kompani. Teknologjia është amorale dhe ekziston në një rrafsh përtej dramave tona morale. Vendosni një mënyrë tjetër, ‘Revolucioni i Madh i Internetit dhe Smartphone’, ose çfarëdo titulli që historianët e ardhshëm zgjedhin të japin, është këtu për të qëndruar. Reagimi Luddit në Facebook dhe në mediat sociale që zmbrapsen me zë për rregullimin ose ndarjen ose madje edhe zvogëlimin e plotë të teknologjisë, do të jetë po aq efektive tani si ishte te Gutenberg. Një paralelizëm tjetër nga ajo epokë është domethënës. Në vitin 1492, në mes të revolucionit Gutenbergian, Johannes Trithemius, abati i një manastiri benediktin që u kushtua dorëshkrimit të vëllimeve të mëdha, botoi një traktat të titulluar “De laude Scriptorum Manualium” (“Në lavdërimin e skribëve”). Atje ai përmendi gjerësisht virtytet e dorëshkrimeve të ilustruara mbi librat e shtypur, duke përmendur jetëgjatësinë e tyre dhe virtytet e ngritura që kërkohen në fabrikimin e tyre. Dhe si e shpalli Trithemius himnin e tij të lavdërueshëm me fjalën e shkruar me dorë? Shtypja e tij në print, natyrisht, pasi kjo do të thoshte një lexues më të gjerë (ironikisht, vetëm një version i printuar mbijeton). Në të njëjtën mënyrë, do të vihet në dyshim bazat morale për median sociale që po diskutohet. Unë mund të shpresoj vetëm që komentuesit e ardhshëm ta shohin me ironi atë, siç bëjmë në paralajmërimin e Trithemius.

Kara Swisher, bashkëthemeluese e Recode

Facebook u zhvillua shpejt, Facebook shkaterroi gjëra. Unë mendoj se çështja e vetme tani është: A mund të rregullojë Facebook gjërat që ka shkaterruar?

Përktheu nga Vox.com për Politiko.al: Loneta Progni