Poezia shpirtërore në librin ‘VËSHTRIM MES SYVE TË SAJ’

Poezia shpirtërore e Mimoza (Eliona) Osmanit në librin “VËSHTRIM MES SYVE TË SAJ”

Albert  Z. ZHOLI
shkrimtar-publicist

Një prej poeteve premtuese të mërgatës shqiptare në Greqi është pa dyshim dhe Mimoza Osmani. Ky konstatim vjen pasi, pjesën më të gjatë dhe më të frytshme të jetës së saj e ka kaluar dhe po e kalon ende në mërgim, ku, në këtë jetë të vështirë dhe me sakrifica, ajo ka gjetur muzën për veprat e saj poetike me vlera të spikatura ideoartistike dhe me një frymëmarrje të gjerë tematike.  Mërgimi i zbuloi asaj ëndrrën e fëmijërisë, poezinë, për ti përcjellë lexuesve krijime të bukura artistike, estetike dhe ideore nga një këndvështrim tejet origjinal, të virgjër në lëmin e saj. Vetëm një shpirt poetik si Mimoza do të mund të përçojë aq natyrshëm tek lexuesi nëpërmjet vargjeve poetike jetën e mërgimtarëve shqiptarë, vështirësitë e tyre në tokën e huaj, vuajtjet, hidhërimet, gëzimet, shqetësimet, martesat, ndarjet, vdekjet, mallin, pasigurinë, mëdyshjen, konfliktet jetësore, gjurmët e panjohura jetësore, por edhe vëllazërinë me popullin mikpritës grek, e theksoj popullin, etj.

Në tematikën gjithëpërfshirëse, poezia e Mimozës tek libri “VËSHTRIM MES SYVE TË SAJ” është refleks i zhvillimeve të papritura jetësore të njeriut, i cili fatin e vet e ka lidhur përjetësisht me fatin e popullit të vet në mërgim, por edhe pjesës më aktive në atdhe. Ky është një binom i lidhur në mënyrë organike në krijimtari, çka bën që autorja të lidh të përgjithshmen me individualen, shoqëroren me intimen dhe që krijon një baraspeshë midis tyre, tipar ky që tregon përfshirjen e saj në gjithë zhvillimet emigratore shqiptare në Greqi por edhe ato në tokën amë. Nga fillimi deri në fund, në poezitë e Mimozës do të gjeni, Vlorën, Tiranën, Shqipërinë, Kosovën, Athinën, vende të tjera ku ka emigracion shqiptarësh. Do të gjeni një ditë gëzimi, një ditë hidhërimi, një ngjarje, poezi për dashurinë, për familjen, për politikën anormale shqiptare, për detin, festat shqiptare, për Zotin, për nënën, babanë, fëmijët, për miqësinë, për problemet sociale, për heronjtë, për natyrën, për shoqërinë, njeriun intrigant, për burimin e frymëzimit, për sinqeritetin, lakminë, heronjtë, dëshmorët e Kosovës, mikpritjen, bujarinë, karakteret njerëzore, të ardhmen, varfërinë, pasurinë por edhe për pabesinë. Lajtmotivi i tërë kësaj game tematike poezie është: Të duam jetën dhe të respektojmë dashurinë dhe të qenit njeri. Në krijimtarinë e gjithëkahëshme poetike të autores, një vend të spikatur pa dyshim e zënë poezitë me motive nga mërgimi në Greqi ku nëpërmes figurave të goditura artistike ajo ka sjellë natyrshëm, shpirtin e saj të trazuar dhe në momente të caktuara edhe të dyzuar. Poezia është gjini letrare, ku porosia e poetit zakonisht shprehet me vargje dhe  ndërthur figura stilistike (letrare) siç janë rima, metafora, krahasimi, hiperbola,litota , etj të cilat Mimoza në këtë libër i ka derdhur me elegancë, në mënyrë racionale, pa butaforizma ekstravagante, por në mënyrë lakonike dhe korrekte. Me poezitë e gjalluara artistikisht, autorja shpreh ndjenjat, por edhe vështrimin e saj për ndonjë dukuri apo ngjarje me një gjuhë të fuqishme artistike, por me një detaj, duke ruajtur besnikërisht deri në zgrip rimën e vargut. E theksoj besnikërisht se, nga fillimi deri në fund poezitë e Mozës ruajnë një rimë perfekte që ajo në asnjë mënyrë nuk bën kompromis për luhatje. Ndoshta kjo është cilësia numër një e poezive të saj, që e bëjnë lehtësisht të dallueshme nga të gjithë autorët e tjerë, tipar që përbën individualitetin e saj poetik. Por kushdo që do lexoj këtë vëllim, patjetër do has diçka ndryshe në fjalë të veçanta. Si një hulumtuese fjalori, në kujtesën e saj Moza ka ruajtur si thesar shumë fjalë të vjetra krahinore të prindërve të saj, fjalë që tingëllojnë bukur në poezi por që i japin dhe një sharm tjetër poezisë, atë të thesarit dhe folklorit të rrallë popullor shqiptar që sot po deformohet nga fjalët e huaja të huazuara nga gjuhë të ndryshme. Ato fjalë krahinore, apo të vjetra të trashëguara, ngjajnë si rruaza ndriçuese në vargun e saj rimor, ku duket se valët e detit vlonjat afrojnë thesaret e folklorit për ti bërë ballë fjalëve të pakuptueshme të huazuara. Folklori shqiptar, fjalët e moçme shqiptare, i kanë mposhtur të gjitha sfidat e kohës, pasi folklori kjo frymë e shpirtit të popullit, mbetet një pishtar i shpresës, të cilën e mbartën gojë më gojë, mendje më mendje, zemër më zemër, brez pas brezi, kokat më të ndritura të kombit nga Naimi, Çajupi, Mjeda, Asdreni, e deri tek Fishta, Konica, Noli, Migjeni. Fjalët e rralla dhe rima i japin portretizim inkandeshent vëllimit.  Rima nuk është parë si qëllim në vetvete, por si cilësi specifike e autores që atë e bën të formojë portretin  saj poetik dhe ti jap një individualitet preferencial, pasi, varësisht nga preferencat e poetes, poezia në disa raste e përdor rimën, por autorët modern, ndryshe nga Moza, nuk kujdesen shumë për rimën. Por, përtej rimës, në vargje autorja është sa klasike po aq dhe moderne, sa e thjeshtë, po aq e ndërlikuar, pasi në shumë poezi ka një nëntekst thirrës që e dallon vetëm kur poezitë i lexon me kujdes. Pasthirrmat, ah, oh, eh, përbëjnë zemërim poetik për padrejtësitë shoqërore dhe  politikën e mbrapshtë  ku nënteksti përcjell kurajën njerëzore për të duruar dhe për ta parë të ardhmen me guxim. Duke krijuar në mënyrë origjinale, tërësisht bio, autorja duket se ka lexuar më së miri kritikun dhe eseistin botëror Octavio Paz i cili thotë: “Poezia është kujtesa që bëhet imazh dhe imazhi që shndërrohet në zë”. Pra Mimoza e ka kthyer poezinë në zë popullor. Në poezinë e këtij vëllimi autorja tregon botën e saj të brendshme, ndjenjat më sublime, frymëzimin hyjnor të ndërtuar me shkronja, më pas këto shkronja krijojnë vargje të cilat shpalosin mendime me energji pozitive që ndezin dritat e dijes, rrezet e arta të së cilës i japin ngrohtësi zemrës, mendjes dhe shpirtit, për një jetë të paqtë. Në poezi të veçanta spikat dhe lexohen lehtë shprehjet e shpirtit krijues, që autorja i ka shkruar më një frymëzim të thellë pasi në vargje gjallon realisht jeta, atdheu, dashuria, bukuritë natyrore të vendit ku dhe shpesh herë bukuritë e vendlindjes janë frymëzim për vargjet e saj. Pa asnjë egoizëm apo tendencë dukjeje, Mimoza vargun e gatuan me brumin e tokës dhe realitetit, ku ka  reflektim njerëzor, kombëtar dhe realist, larg stisjeve. Ajo në librin e saj duket sikur bashkëbisedon me lexuesin përmes vargjeve që kanë një metaforë  dhe me një rimë të përdorur mjaftë mirë e që është e lehtë dhe e asimilueshme për lexuesin. Ajo e tregon qartë frymëzimin nga jeta, nga e kaluara, nga e tanishmja dhe ideon artistikisht një rrugëtim serioz në të ardhmen, pasi vargjet e këtij libri dëshmojnë  për një vlerë estetike ambicioze dhe për një artikulim të çiltër poetik që ruajnë origjinalitetin e ndjenjës së saj.

Një nga poezitë më të ndjera më të dhimbshme të Mimozës është ajo e humbjes së parakohshme të motrës. Një dhimbje e madhe, një gjëmë familjare por edhe individuale. Motra, një grua zonjë, zemër madhe, humaniste, plot mirësi dhe dëlirësi iku para kohe. Zoti e mori në përjetësi. Ajo la pas imazhin më të mirë të gruas shqiptare, si nikoqire, korrekte, e dashur, e respektueshme, bujare, me një zgjuarsi natyrore të veçantë. Ajo shkoi në Parajsë, por dhimbja që la tek Moza është e madhe. E madhe  dhimbja pasi e madhe ishte në virtyte dhe cilësi motra e saj. Vojsava mbetet për Mimozën shëmbëlltyra e bukurisë, mirësisë dhe njeriut ideal. Me humbjen e saj ajo humbi një pjesë të shpirtit binjak që e nxit për çdo ditë të shkruaj më shumë dhe më bukur. Ja si shprehet autorja në poezinë për motrën:

Se thika që kam ndjerë
Në fund të asaj stine
S’më shqitet si kolerë
Më nxiu si Mersine.

Ç’të bëj, marr penë e mjera
E ngjyej në qiellin blu
Dhe rimën në ylbera
Hedhur nga sytë e tu!

Se ti ishe si nënë
Për motër e vëlla
Çdo varg lotin kam lënë
Dhe prapë kam një mëllë.

Një poezi ku dhimbja përshkruhet me germat e zemrës, më fjalët më të bukura të shpirtit. Vetëm një poete mund ta përcjellë kaq bukur dhimbjen që i kalon përmasat njerëzore.

Ajo ku ndalet më gjatë autorja është tema e mërgimit, këtë temë aq të diskutuar në familjet shqiptare, këtë plagë të rëndë autorja nuk ua dëshiron të tjerëve ta provojnë, por të punojnë në vendin e tyre. Në mërgim nisesh me ëndrra të mëdha, me dëshira të mëdha, me projekte. Në mënyrë shumë poetike autorja përshkruan ditën kur shkoi në Greqi. Ishte koha kur vendi ynë sapo kishte hyrë në demokraci. Varfëria, ikjet drejt perëndimit, vështirësitë e kalimit nga komunizmi në demokraci, prapambetja ekonomike kishin ideuar brenda çdo shqiptari se emigracioni ishte fushë me lule. Drita verbuese, reklama pafund, fusha të sistemuara, supermarket me prodhime ta pafundme, makina luksoze që nuk njiheshin në Shqipëri, gjallëri njerëzish të humbnin mendjen në ditët e para, po më pas shikoje se realiteti ishte krejt ndryshe. Ja si shprehet autorja tek poezia në fjalë:

Sa kalova Kakavijë,
Uau! -Parajsa thash me vete!
Xixëllonja pash një mijë,
Të ëmbla mendova dete.

 

Ç’më verbuan ato drita,
Nata, ditë nga autobusi,
Ah, ky lum qenkësh me prita
Rrjedh e qelbur ç’na përbuzi.

 

Siç i japin na i marrin,
Qira drita ujë e shkallë,
Ah, kurbet ç’na bëre varrin,
Për Atdhe seç kemi mall!

 

Përfundimi i kësaj poezie është sinjifikative. Në mërgim edhe mund të jetosh pak më mirë, mund të fitosh më shumë para, por qetësinë shpirtërore që të jep atdheu nuk ta jep asnjë vend në botë, ndaj autorja bën thirrje për kthim se në atdhe jemi vetvetja dhe malli për atdhe sa vjen dhe rritet.

Por ajo ndjek me vëmendje çdo zhvillim në atdhe dhe dinë mirë se politika e mbrapshtë ka bërë që kthimi nga emigracioni të mbetet një ëndërr e largët, një ëndërr e ëndrrave. Çdo klasë politike që vjen në pushtet mendon për vete, mendon për xhepin e saj dhe jo për popullin që çdo ditë merr rrugët e mërgimit. Plot 30 vjet, ikje, ikje se politikanët shqiptarë shkojnë te populli vetëm kur marrin votat në zgjedhje. Besimi i Mimozës te politikanët shqiptarë është zhgënjyese. Ajo me plot bindje shprehet se:

Kujt votë t’i zësh besë,
Ta japësh pa frikë,
Mbushur jemi stres,
E s’dimë në del “armik”!

 

S’mbajnë dot asnjë fjalë,
Të djallëzuar keq,
Hiqen det, pa valë,
Dy gurë bashkë s’lënë veç!

 

Pra në këtë vëllim, përveç elementeve personale, poezitë e saj kanë edhe mesazhe të forta për aktualitetin tonë shqiptar, pasi trajtohen plot vërtetësi problemet sociale, politike dhe shqetësimet e njeriut të sotëm. Por po kaq autorja ndalet edhe tek dashuria, jo vetëm si koncept personal, por edhe si koncept universal ku kjo poezi zë një vend të rëndësishëm në këtë vëllim. Për dashurinë ajo flet plot ndjenjë, me sinqeritet, me pathos dhe respekt. Për të dashuria është të dish se çfarë mendon tjetri, pa nevojë shpjegimi, të shpjegosh dhe atë që është e vështirë dhe të mundohesh të kuptosh dhe atë që nuk të pëlqen, të diskutosh, bisedosh apo të gjesh kompromis. Me një penë elegante dhe të kujdesshme autorja tregon se dashuria kërkon kohë, angazhim, energji, pasion, dedikim, sinqeritet, aftësi për zgjidhje problemi, aktivizim, pasi  dashuria është një ndjenjë delikate ku mund të ndahen suksese dhe dështime.  Ja si shprehet ajo në një poezi:

Sonte yjet s’flenë,
Zemrës bëjnë refleks,
Shkronjat gjetën prenë,
Dashurisë me shpresë.

Yjet, zemra, pena, germat janë shoqërues të përjetshëm të dashurisë. Me nëntekst autorja thekson se dashuri do të thotë  t’i japësh tjetrit atë që ka nevojë pa patur nevojë të ta kërkojë. Dashuri do të thotë  të humbasësh veten dhe ndjenjat te tjetri, duke patur besimin që çdo gjë është në vendin e duhur, pikërisht aty ku donte natyra që të ishte, në atë vend dhe në atë moment. Larmishmëria e poezisë, metafora e fuqishme,  tematika e pafundme në fabulat e përcjella, stili rimor dhe i ëmbël, mbështetja tek folklori vjen në mënyrë organike, tepër e sinqertë. Me vëllimin “Me sytë e jetës”, Mimoza, kërkon më shumë tek vetja, më shumë vëmendje nga lexuesi, më shumë realizëm nga kritika. Ajo kërkon individualitetin e vet larg plagjiaturave, larg përsëritjeve tematike me ide boshe, por kërkon një poezi shpirti të sinqertë që të jetë aktuale në çdo stinë jetësore, kërkon poezinë që jep dhe merr frymëzim popullor. Tek populli, folklori, te jeta e përditshme, ajo merr ozonin, pjalmin, muzën dhe shkëndijën e krijimit, që e bën poezinë e saj, të besueshme, të lexueshme, të kërkueshme, të asimilueshme, por mbi të gjitha me një mesazh që ta indetifikojë si shqiptare dhe si poete me gjurmë te folklori.