KORRUPTIMI I ZGJEDHJEVE QË MBAJNË PENG TË GJITHA PUSHTETET

RITA LOLOÇI

Gjatë 25 viteve të tranzicionit në Shqipëri janë zhvilluar rreth 13 herë (zgjedhje për pushtetin lokal dhe zgjedhje të përgjithshme). Ajo që është vënë re në këto zgjedhje, sipas vërejtjeve të dhëna nga vëzhguesit ndërkombëtarë dhe atyre vendas, ka qenë manipulimi dhe vjedhja e votave nga subjektet zgjedhore ose e thënë ndryshe nga partitë e mëdha duke përdorur forma nga më të ndryshme.

Natyrisht që kjo situatë vjen para së gjithash me gjendjen aktuale të partive shqiptare, të konceptuar kryesisht si shpk, pra si prona të lidershipit, që pak merakosen për demokracinë e brendshme të tyre, zakonisht zgjedhja e forumeve bëhet sa për të kaluar radhën dhe personazhe politike që hynë në politikë në vitet nëntëdhjetë vijojnë të jenë si statuja të murosura edhe në 2016-n.

Një dukuri tjetër e vërejtur ka qenë edhe ndryshimi i shpeshtë i Kodit Zgjedhor, ndryshime këto që kanë buruar nga interesat e partive të mëdha për të justifikuar manipulimin e tyre. Ka mbi 12 raporte të OSBE/ODIHR-it mbi proceset zgjedhore që përmendin të njëjtat vërejtje vit pas viti si detyra ndaj subjekteve zgjedhore dhe qeverive në Shqipëri dhe progresi apo përmirësimi është shumë i vogël. Kjo ka ndodhur pasi zgjedhjet dhe korniza ligjore përgatitet dhe zbatohet nga të njëjtit njerëz që e manipulojnë dhe deformojnë procesin në forma nga më të ndryshme.

Ka një kontradiktë, që gjatë gjithë këtyre viteve në proceset zgjedhore janë bërë vërejtje për manipulime të tyre nga partitë politike, për blerje të votës dhe, sipas kësaj logjike, si mundet ata që kanë vjedhur të jenë të gatshëm të mos i vjedhin më votat?! Pra hajdutit i thuhet përmirëso vjedhjen ose mos vidh më?! Kjo tingëllon pak e çuditshme, kështu që ka ardhur koha për disa ndërhyrje të karakterit administrativ në menaxhimin e zgjedhjeve.

Ajo që është vënë re në raportet dhe që ka ndodhur realisht janë listat zgjedhore. Devijimi zgjedhor fillon që me përgatitjen e tyre (në zgjedhjet e fundit janë bërë çudira me listat e zgjedhësve), pasi ato hartohen dhe supervizohen nga përfaqësuesit e partive të punësuar në institucionet që janë përgjegjëse për hartimin e tyre.

Anëtarët e komisioneve zgjedhore janë përfaqësues të partive, të cilët kanë marrë premtime për vende pune pas zgjedhjeve, kështu që ata duhet t’u binden çdo vendimi dhe urdhri të dhënë nga partitë e tyre, sido që të jetë ky urdhër, siç ka ndodhur rëndom.

Megjithëse në udhëzimet e KQZ-së thuhet që ditën e zgjedhjeve duhet të hiqen posterat e kandidatëve në një distancë deri në 100 metra nga qendra e votimit, ne shohim në çdo qendër votimi nga tri tavolina me përfaqësues të tri partive të mëdha me listat nëpër duar, duke numëruar dhe skontuar votuesit (konkretisht të punësuarit dhe familjarët e tyre, si dhe duke pritur ndonjë gjah për të gjuajtur dhe për t’i gënjyer me forma të ndryshme për të votuar për një nga këto tri parti që zënë dyert e qendrave të votimit). KQZ-ja në çdo zgjedhje sigurohet që posterat t’i heqin, por këta njerëz me lista në duar nuk i sheh.

Një fenomen tjetër është dhe procesi i numërimit të votave, përsëri nga përfaqësues të subjekteve zgjedhore, të cilët shpeshherë e kanë shndërruar vendin e numërimit në arenë lufte për vota duke u përpjekur nga të gjitha anët për të treguar besnikëri ndaj partisë mëmë.

Meqenëse kornizat ligjore ekzistuese nuk kanë siguruar një bazë të sigurt për zgjedhje të lira dhe demokratike, thuhet në raportin e OSBE/ODIHR-it për zgjedhjet e qershorit 2015, ka ardhur koha që ndryshimet në Kodin Zgjedhor të jenë gjithëpërfshirëse, duke përfshirë edhe qytetarët pa parti dhe duke marrë propozime të ndryshme që zvogëlojnë ndërhyrjen e partive në manipulimin e procesit zgjedhor.

Në këto kushte, propozohet një reformë për administrimin zgjedhor, ku nëpunësi civil të mos persekutohet, ku të varfrit të mos blihen për 2000 lekë, ku militantët të mos kenë mundësi të kërkojnë vende pune në këmbim të pjesëmarrjes së tyre në administrimin e zgjedhjeve,

Po kështu, shikohet si i rëndësishëm auditimi i financimit të partive në zgjedhje, duke u bërë publike dhe duke u supervizuar nga shoqëria civile.

Propozimi për ndryshime ligjore në administrimin e zgjedhjeve me njerëz pa parti (të tillë si studentë, arkëtarë të bankave private apo mësues të shkollave të mesme e tetëvjeçare) do të ndikojë në zgjidhjen e një sërë problemeve që kanë qenë prezentë në të gjitha zgjedhjet në Shqipëri.

Ka ardhur koha që edhe në Shqipëri administrimi i zgjedhjeve të zhvillohen nën administrimin e Ministrisë së Brendshme, të një strukture të veçantë që mund të quhej edhe Institucioni i Administrimit të Zgjedhjeve (IAZ). Nuk ka asnjë dyshim se vetë ky dikaster vijon të mbetet më i anatemuari, si nga Partia Socialiste, ashtu edhe nga Partia Demokratike (ai vazhdon të kritikohet sot e kësaj dite ashpër edhe për shkak të drejtimit dhe të ndryshimit rrënjësor të strukturave të policisë), megjithatë një ditë duhet bërë kapërcimi i madh që ky të jetë institucioni i vetëm për zgjedhjet.

Rishikimi i Kodit Zgjedhor, ribërja apo rimbajtja e trupës së Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, përfshirja e partive politike në procesin e numërimit dhe të certifikimit të zgjedhjeve nuk do të sjellë gjë tjetër veç ato dukuri që janë vërejtur në zgjedhje të tjera. Pikërisht, teksa po diskutohet ligji i ri zgjedhor është koha që ligjvënësit e majtë apo të djathtë të përgatisin një ligj dhe infrastrukturë për zgjedhje me standarde, të lira, të fshehta dhe demokratike.