Monika Stafa: Refleksione për shqiptarin e mirë

Me shkas nga libri me kujtime ‘Fletë nga jeta ime’ i Dh. S. Shuteriqit

Ishin disa tituj që shkuan pa asnjë gjasë, jo pa vëmendjen e vizitorëve në Panairin e fundit të Librit në Tiranë – “Thika pa gjak” e Zija Celës dhe “I lirë” të Lea Ypit – duke i hyrë tashmë një dialogu në distancë, në faqet e rrjeteve sociale, në garë mes tyre për t’u ndalur në pjesët më të dhimbshme të tyre (ajo që në fakt, na ka trazuar aq shumë këto vite, pjesa e komunizmit si dënim). Ndaj përkundrejt kësaj ndjesie që shumë syresh kanë filluar ta bëjnë kauzë të tyren pa asnjë arsye jetësore apo studimore, drejtova hapat drejt një fotoje të madhe që më rrinte sipër kokës. Një pozim prej dandy por aspak i vetëkënaqur në plotninë e tij.

Ishte Dhimitër Shuteriqi, personalitet i njohur në botën letrare dhe kulturore të vendit gjatë shek. të XX-të, shkrues i historisë së letërsisë shqipe, poet, shkrimtar dhe si e quanin ndër të tjera, punëtor i palodhur gjuhës shqipe. I ikur prej disa motesh, në korrik të 2003 me brengën se nuk kish mundur dot ta shkruante atë letërsi ashtu si donte, në këtë panair, shoqja e tij e jetës, (ta quash grua është pak), kish bërë gati për botim një libër me kujtime, ‘Fletë nga jeta ime’.

Kujtimet janë një zhanër apo gjini letrare që jo gjithmonë të lënë mbresë jo aq në stilin e të shkruarit sesa në radhitjen e ngjarjeve miklueshëm apo të renditura në atë formë sa mund të tërheqin në një lexim të parë por më, nuk ke aspak frymëzim t’u kthehesh sërish. Ka shumë të tilla që ti i kupton që në fletët e para; cdo gjë e qëndisur drejt e mirë e me asnjë interes kërkimi e që ndoshta duhet të përbëjë thelbin e artistikes. Përfundimi? Detyra ma don të përkujdesem por jo cdo gjë do të duhet ta coj me dëshirë deri në fund. Kjo është dhe pjesa nga e cila gjithmonë përpiqem ta imunizoj të brendshmen time.

‘Fletë nga jeta ime’, nuk është thjesht një libër autobiografik. Do të ishte e paplotë ta quaje të tillë. Jo sepse autori gënjen. Jo sepse është e pamundur të vësh rregull në të kaluarën, pa i risistemuar faktet dhe pa i renditur në mënyrë të tillë që ato të përligjin njëfarësoj të sotmen. Por sepse ato u shkruan që në krye të herës në formë rrëfimi, mu ashtu si besimtari i rregullt rrëfen tek perëndia të ‘pathënat’ e tij të ditës. Në këtë rast për Shuteriqin perëndia do të qe lexuesi vetë.

Gjinia e kujtimeve në librat shqiptarë konfirmon ende një etje të publikut për rivështrime të së kaluarës; edhe pse të tilla libra u drejtohen lexuesve të moshave të ndryshme. Shuteriqi me kujtimet e tij na sjell një Shqipëri të fillim shekullit të 20-të, ku dëshira për ta parë atë të kryer nga një grup jo i vogël elitash që nga Shkodra, Tirana e deri në Vlorë, nga Elbasani e deri në Korcë na jep një përfytyrim prej rilindasi, aq më tepër kur mësojmë që në faqet e para të librit se ai ishte nipi urtë i Kostandin Kristoforidhit, lëvruesit ekzigjent të gjuhës shqipe. Ai shkruan ndër të tjera, për një brez që kish cilësi vec genuine për kombin e atdheun, edhe ambicioze gjithashtu; me dëshirën e mirë se për shqiptarët “dielli lind nga perëndon” duke treguar se ky orientimi ynë drejt perëndimit, nuk është improvizim rrethanor i kohëve të fundit por një zgjedhje historike e drejtë që e shohim ta dallojë në gjithë rreshtat e tij.

Ndaj kjo është dhe arasyeja përse librin e Dh. S. Shuteriqit, nuk e klasifikoj dot në memuaristikë; autori më shumë reflekton dhe arsyeton duke na dhënë momente nga jeta personale e cila për të nuk është vetëm kaq. Ajo sic e thotë ai, është pasqyrëza e një jete më të gjerë, shumë më të gjerë, e një qyteti, e një krahine, e një vendi në një kohë të caktuar. Dashuria për njerëzit dhe vendin e tij shpesh herë përzihet me trishtimin dhe zhgënjimin për aq sa ka mundur të lërë mënjanë një brengë të dokohshme që duket se e ka munduar deri në castet e fundit të jetës.
Ndaj pa kokëcarje të madhe, si një ‘libertin’ në sjelljë dhe mendime vendosi të na i sjellë këto shënime në një vend ku shkruhen shumë pak të vërteta jete, sidomos letra dashurie. E për ne është fat që i kemi!

Megjithatë, zonjës së tij, Mynever Shuteriqi nuk do duhet t’i harrohet dot kurrë roli që ka luajtur në gjithë ato vite, përkrah bashkëshortit të vet të njohur; jo aq në kultivimin e një rilindasi të fundit të gjuhës shqipe sesa për t’ia ruajtur atij këtë vlerë arsimdashëse që ai e kish pasur traditë familjare. Jo më kot ai do të pohonte më vonë se kjo cupkë simpatike kish forcën dhe energjinë të harroja edhe bukuroshet e Montparnass-it. Kë të besojmë nga të dy? Ndaj për këtë arsye, një lexues kur e merr në dorë e përcjell atë me simpati, madje edhe ajo pjesë e publikut që këtij brezi shumëçka nuk ia kupton dot.

Dhimitër S. Shuteriqi jetoi në dy kohë, në dy regjime e në shumë rrethana që përfshinë që nga Shqipërinë e mosvarme e deri pjesmarrjen në luftën antifashiste ku humbi të shtrenjtin vëlla, Piron. I përkiste së majtës intelektuale, atij brezi artistësh që ishin përfshirë në një debat që kish lidhje jo vetëm me një situatë shqiptare por edhe europiane. Ishte pjesë e atij grupi të rinjsh studentorë që besonin tek një ardhme më e mirë, me më shumë liri e të drejta sociale.

Edhe ai, shihte te puna, clirimin e kombit e të shoqërisë. Ky ishte dhe slogani që bashkoi ata të rinj në L.II.B., luftë e cila triumfoi pikërisht në sajë të këtyre idealeve. Në kapitujt “Dashuria”. “Në internat”, “Fillimet komuniste”, “Në Korcë” ka plot ndalesa të tilla.
Lexuesi shqiptar duket se është profilizuar prej kohësh pas historisë totalitare; ose historive e kujtimeve të ripërtypura për bëmat e patriarkëve të djeshëm.

Kjo lloj tradite, tashmë e konsoliduar, nuk është se i sjell ndonjë të mirë memuaristikës shqip, ose edhe thjesht refleksioneve për të shkuarën. Tek e fundit, kur botuesit e dinë se c’menu t’u japin kësaj njerëzie, mirë bëjnë kur duan të shesin. Por ky libër me kujtime s’ka asgjë nga këto.

Prandaj edhe kureshtja e mediave dhe e lexuesve të kushtëzuar, nëse duan të tërhiqen pas ndonjë fotoje nudo a ndonjë tradhëtie të pamendtë, këtu do ta humbnin betejën që në nisje. Sepse libri me kujtime i Dhimitër Shuteriqit është një memuar i vlefshëm për fëmijët e shkollave, për dashurinë ndaj vendit dhe shqiptarëve të tij. Nuk është nevoja të ngremë kurthe provokacijash apo simbolesh kuq e zi në orët e mësimit, me të cilat sot Shuteriqi me shokë do të vinin buzën në gaz, por do të mjaftonin vetëm 20 faqe lexim i urtë i këtyre rreshtave Shqipëri, që dashuria për vendin dhe mëmëdhetarët e mi të na kthehej pas shumë vitesh si një refleksion prej një njeriu të mirë e plot urti si ai.