The leader’s show/ Detina Zalli përballë Deniz Selmanit

Deniz Selmani është një nga themeluesit e Institutit për Kërkime dhe Analiza të Politikave – Romalitico ku drejton programin për demokraci lokale. Deniz është gjithashtu një nga themeluesit e lëvizjes “AVAJA “e cila synon të artikulojë zërin e komunitetit rom të Maqedonisë së Veriut në vendin tonë. Deniz është diplomuar në Universitetin e Evropës Juglindore në Tetovë për Administrim Publik dhe Shkenca Politike. Ai vazhdon shkollimin duke u regjistruar në studimet Master në të njëjtin universitet në programin e studimeve për Diplomaci. Në vitin 2021, ai u zgjodh si një nga liderët e rinj më premtues në Evropë për të marrë pjesë në programin për liderët e Evropës të organizuar nga Fondacioni Obama. Në të njëjtin vit ai u bë pjesë e Rrjetit të Rinisë Demokratike Evropiane.

Ai ka marrë pjesë në Shkollën e Politikave Publike “Nënë Tereza” e mbështetur nga Këshilli i Evropës, forumi i parë i politikave publike të organizuar nga Fondacioni “Friedrich Ebert” dhe Instituti “Progress”, Shkolla e Politikave të Bazuar në Dëshmi të organizuar nga Këshilli i Evropës në Luksemburg, Austri dhe Senec, Sllovaki. Përvoja e tij e mëparshme përfshin angazhime profesionale me Fondacionin Ndërkombëtar për Sistemet Zgjedhore, Misionin e OSBE-së, Qendrën për Analizë Ekonomike dhe Iniciativën për Ndryshime Sociale – InSoC. Fusha e interesit të tij janë partitë politike, modelet zgjedhore, komunikimi politik si dhe monitorimi i zbatimit të politikave publike që synojnë përfshirjen e komunitetit rom.

Deniz, mirë se erdhe në “Leaders Show”. Është një kënaqësi e madhe që ju kam këtu. Ajo që na duket magjepsëse në karrierën tuaj është se si zgjodhët të jeni zëri i komunitetit rom në Maqedoninë e Veriut si udhëheqëse e programit të demokracisë lokale në Institutin për Kërkime dhe Analiza të Politikave – Romalitico dhe një nga themeluesit e “AVAJA” lëvizjes. Çfarë ju shtyu të bëheshit përfaqësues i komunitetit?

Për mua të bëhesha një zë i komunitetit rom nuk ishte zgjidhje, ishte diçka e natyrshme që vinte nga aktivitetet e mia për të luftuar paragjykimet, stereotipat, gjuhën e urrejtjes, praktikat e diskriminimit dhe pabarazitë shoqërore me të cilat komuniteti im përballet çdo ditë. I lindur si rom dhe duke qenë pjesëtar i një pakice, nuk pata mundësi të mësoja për identitetin tim gjatë shkollimit. Prindërit e mi që kanë mbaruar vetëm arsimin fillor më bënë të vetëdijshëm se jam romë. Por për shkak se ata punuan shumë që unë dhe motra ime e vogël të vazhdonim shkollimin, nuk patëm kohë dhe njohuri për të na mësuar për rrënjët e mia rome. Përfshirja ime e hershme në shoqërinë civile më ndihmoi të zbuloja identitetin tim dhe të mësoja më shumë për historinë, kulturën, gjuhën dhe traditën time rome, të cilat janë pjesë integrale e identitetit tim etnik.

Zbulimi i të gjitha këtyre aspekteve si pjesë e identitetit tim më bën nj ë rom krenar. Lufta e liderëve romë për vetëvendosje që filloi me kongresin e parë të romëve në 1971 në Londër ishte një thirrje zgjuese për shumë aktivistë romë, përfshirë mua si një brez i ri i ri, për të filluar punën për të përcaktuar se kush jemi, çfarë duam dhe si e ndërtojmë pushtetin si minoriteti më i madh etnik në Evropë. Rruga ime filloi me themelimin e “Romalitico” së bashku me miqtë e mi më të mirë në Budapest, Hungari. “Romalitico” fillimisht filloi si një blog akademik, ndërkohë që të gjithë ne që themeluam ishim pjesë e Programit Përgatitor të Graduantëve Romë dhe vazhdojmë me studimet MA në Universitetin e Evropës Qendrore. Pas programit në vitin 2016, Romalitico u regjistrua në Maqedoninë e Veriut si institut i pavarur. Arsyeja e themelimit të Romalitico si Institut ishte të sfidonte gabimet dhe prodhimin e njohurive mbi romët në akademi përmes kryerjes së kërkimeve, shkrimit të analizave të politikave, trajnimeve dhe konsulencave. Aktivizimi im vazhdon pasi bashkova forcat me dy organizata të tjera qytetare rome që ndajnë të njëjtat vlera dhe vizion si Romalitico. Si rezultat i bashkimit me forcat lindi lëvizja qytetare “AVAJA”, që në gjuhën rome do të thotë “po vijmë”.

AVAJA si mision duhet të mobilizojë komunitetin rom, të avokojë për ndryshime politikash dhe fuqizimin politik të komunitetit rom. Me pak fjalë, nuk e kam menduar kurrë të bëhem lider në radhë të parë, por të gjitha aktivitetet e mia disi çojnë në përfaqësimin e komunitetit tim. Do të thosha se kombinimi i përvojave të mia personale, lufta e komunitetit për vetëvendosje dhe aktivizmi im për ndryshimin e narrativës së romëve për t’u bërë politikisht aktivë janë arsyet kryesore për t’u parë si lider.

Ju keni një diplomë në shkenca politike dhe administratë publike. E morët këtë vendim për shkak se keni dashur të studioni në këtë fushë apo për shkak të zhvillimeve politike kur filluat universitetin?

Ashtu si çdo student i ri, ishte një vendim i vështirë që duhej të merrja pasi mbaroja shkollën e mesme në drejtimin e inxhinierisë kompjuterike dhe automatizimit. Pasi mësova më shumë për trashëgiminë time rome dhe duke rritur ndërgjegjësimin tim për rëndësinë e të qenit qytetar aktiv romë, vendosa të regjistrohem në Universitetin e Evropës Juglindore në Tetovë. Gjatë studimeve kam qenë përfituese e një burse të ofruar nga Fondacioni Shoqëria e Hapur/Fondi i Arsimit Rom, i cili më ka ndihmuar shumë jo vetëm financiarisht, por edhe kam fituar shumë aftësi dhe kam takuar të rinj romë me të cilët sot po bashkëpunojmë.

Ju u zgjodhët si një nga liderët e huaj më premtues të Evropës për të marrë pjesë në programin “Obama Foundation” në vitin 2020. Si ishte pjesëmarrja juaj në këtë program? Çfarë mësuat nga kjo përvojë?

Ishte një moment befasues kur mësova se isha zgjedhur për të marrë pjesë në programin Obama Liderët e Evropës 2020. Mbi gjashtë muaj, me Udhëheqësit në të gjithë Evropën kemi pasur takime online për të diskutuar disa nga çështjet më sfiduese me të cilat përballet Evropa. Për më tepër, ne kishim seminare të përshtatura që na mbështesnin në ndërtimin e aftësive tona drejtuese, nga zotërimi i tregimit dhe mobilizimi i njerëzve në veprim, te ndërtimi i lëvizjeve dhe koalicioneve të fuqishme. Por ajo që më magjepsi vërtet në lidhje me programin ishte ideja e ndërtimit të një komuniteti mbështetës. Programi ofroi mundësi për të gjithë udhëheqësit që të takoheshin praktikisht në grupe të vogla dhe të kishin biseda një-në-një për të ndërtuar marrëdhënie të thella dhe të qëndrueshme që na ndihmojnë gjatë punës dhe aktivizmit tonë të përditshëm. Grupi ynë ende e praktikon këtë ide sepse na ndihmon të kapërcejmë momente dhe situata të vështira në jetën dhe karrierën tonë, por gjithashtu feston fitore të mëdha dhe momente të lumtura. Vitin e kaluar, për herë të parë patëm mundësinë të takoheshim fizikisht me njëri-tjetrin dhe të kalonim së bashku me grupin e 2022 3 ditë në Kopenhagë, Danimarkë, nga të cilat një ditë të plotë e kaluam me Presidentin Obama duke diskutuar mbi sfidat në shoqërinë tonë. Në përgjithësi, ishte një përvojë e jetës që nuk do ta harroja kurrë.

A ndiheni të mbështetur kur merrni pjesë në projekte dhe programe të ndryshme profesionale? Cilën nga përpjekjet tuaja do ta konsideroni të suksesshme?

Epo, varet se si e kuptojmë kuptimin e mbështetjes, por në përgjithësi po, ndihem i mbështetur. Si gjimnazist nuk e kuptoja pse duhet të bëj shumë më tepër përpjekje se sa të tjerët për të merituar notën më të lartë dhe as nuk më ishin krejtësisht të qarta komentet “nuk je si romët e tjerë”. Për këtë arsye them se varet se si e kuptojmë kuptimin e mbështetjes në një kontekst të caktuar, sepse gjithmonë justifikimi i mësuesve për të më “shtyrë” më shumë se të tjerët ishte “për të mirën tuaj”. Ndonjëherë kam ende ato ndjenja që më duhet t’i dëshmoj dikujt se jam mjaftueshëm i arsimuar, profesionist, i aftë dhe ndonjëherë që jam mjaft romë për komunitetin tim. Në 10 vitet e fundit kam bërë shumë përpjekje, por nuk jam lojtar solo, jam lojtar skuadre që në shumicën e rasteve aktron “prapa skenës”. Themelimi i lëvizjes qytetare “AVAJA” si zë i besueshëm i komunitetit rom e konsideroj suksesin e fundit sepse ndryshoi perceptimin e elitës politike se romët mund të organizohen politikisht dhe të ndërtojnë ideologjinë e tyre politike. Nga viti 2019 me fushatat tona GoToVote, kemi arritur të mobilizojmë më shumë se 11.000 romë, avokatë për angazhimin e një këshilltari rom në Kabinetin e Presidentit dhe në Kabinetin e Kryeministrit, duke rritur fondet për zbatimin e Strategjisë për Përfshirjen e Romëve. etj.

Çfarë do të dëshironit të ndryshonit kur përfaqësoni zërin e komunitetit? A besoni se të drejtat e tyre përfaqësohen në mënyrë adekuate?

Do të doja të shihja shpresë dhe kurajo nga komuniteti duke marrë iniciativën për të vepruar mbi problemet me të cilat përballen çdo ditë dhe për t’u bërë qytetarë aktivë që bëjnë zgjedhje të informuara kur shkojnë në qendrat e votimit për të votuar. Të drejtat e komunitetit tim pothuajse kurrë nuk janë përfaqësuar në mënyrë adekuate, kryesisht sepse shumica është mjaft e zgjuar për të gjetur një ose dy drejtues të komunitetit dhe për t’i përdorur ata si shenja për t’u afruar me komunitetin tonë dhe për t’i manipuluar ata për të fituar votat e komunitetit. Gjithashtu, modeli zgjedhor nuk është adekuat sepse pengon grumbullimin e votave të komunitetit për të arritur një përfaqësim shumë më të mirë politik në nivel kombëtar.

Ju jeni baba i një djali në kontekstin familjar. Dëshironi që fëmija juaj të ndjekë hapat tuaja dhe të ndjekë një karrierë të ngjashme me tuajën si prind? Çfarë këshille dëshironi që ai të marrë në të ardhmen?

Nga kjo perspektivë e kohës si baba, është e vështirë të thuhet nëse dua që djali im Aron të ndjekë gjurmët e mia, pasi ai është vetëm një vjeç e gjysmë. Do të doja që djali im të jetë i vetëdijshëm dhe krenar për rrënjët e tij rome. Roli im si baba është t’i siguroj atij kushte për të pasur një fëmijëri të lumtur dhe për të marrë arsimin më të mirë të mundshëm që mund ta ndihmojë në ndërtimin e një karriere profesionale. Këshilla ime për të do të ishte që jeta mund të jetë e vështirë dhe ndonjëherë e padrejtë. Por kjo nuk do të thotë se duhet t’ju ndalojë të ecni përpara. Në fakt, duhet të bëjë pikërisht të kundërtën, t’ju frymëzojë të keni sukses.

Dëshironi t’i dërgoni një mesazh kujtdo që është i frymëzuar të përfaqësojë grupet ose komunitetet për të cilat interesohen?

Asgjë nuk fillon me ne, gjithçka fillon me komunitetin ku i përkasim, mos harroni kurrë se nga vini. Komuniteti ju mbështet kur ata e dinë se jeni duke udhëhequr nga vlerat dhe parimet tuaja. Dëgjoni dhe tregoni respekt për çdo anëtar të komunitetit. Jini gjithmonë të hapur për kritikë dhe reflektoni mbi kritikën. Ju do të bëheni një udhëheqës frymëzues kur të keni përulësinë për të ndërtuar një ekip me njerëz më të talentuar se ju.

Për të komunikuar me Dr. Detina Zalli kliko këtu:

https://www.linkedin.com/in/detina-zalli-ph-d-924a5540/

Për të mësuar më shumë rreth Zalli Foundation kliko këtu:

https://www.instagram.com/zalli_harvard/