Finlanda, Italia dhe Zvicra-tri modele asosacioni në Europë

Finlanda

Një prej modeleve të përmendura më herët, sa i përket rregullimit të të drejtave gjuhësore, kulturore të minoriteteve është edhe ai i Finlandës. Minoriteti suedez që jeton në Finlandë, sipas Kushtetutës së këtij shteti, ka të drejtë të përdorë gjuhën amtare në shkolla, por edhe dialektet e pjesëtarëve të komunitetit suedez janë të mbrojtura. Edhe në Kosovë, në bazë të Kushtetutës, gjuhë zyrtare është ajo shqipe dhe serbe. Por, në Finlandë, rajoni i ishujve Aland, ka një autonomi më të gjerë sa i përket gjuhës suedeze, dhe komuniteti suedez ka edhe përgjegjësi të tjera. Shembull, komuniteti lokal në këta ishuj mund të vendosë nëse banorë nga pjesë të tjera të Finlandës mund të zhvendosen atje.

Italia

Në Itali, nga 20 rajone sa janë, pesë prej tyre kanë status autonom. Pavarësisht statusit të tillë, ajo janë ende pjesë e Italisë, por që kanë një kontroll më të madh për rregullimin e brendshëm, duke nisur nga gjuha e deri te mbledhja e taksave. Rajoni Trentino-Alto Adige, ku jeton minoriteti gjermano-folës, por edhe minoritete të tjera gjuhësore, ka rregulla të ndërlikuara sa i përket gjuhës. Megjithatë, aty përfaqësimi është i strukturuar në bazë të balancave demografike midis gjermano-folësve dhe italiano-folësve. Një prej këtyre pesë rajoneve autonome italiane ka përgjegjësinë e plotë të mbledhjes së taksave në territorin e tyre. Ndërkaq, në katër rajonet e tjera aplikohen sisteme të përziera të mbledhjes së taksave, ku shumica e tyre shkojnë në qeverisjen qendrore dhe qeverisja qendrore vendos për shpenzimin e tyre për projektet në këto zona.

Zvicra

Të 26 kantonet zvicerane në masë të madhe janë vetëqeverisëse dhe sipas Marko Prelecit, analist i lartë në Grupin Ndërkombëtar të Krizave, kanë përgjegjësi edhe për kufijtë e jashtëm të Zvicrës. Gushtin e kaluar, ai i ka thënë Radios Evropa e Lirë se policia në këto kantone nuk është zvicerane, por polici e kantonit që shërben në emër të Konfederatës Zvicerane. Në Zvicër, ku jetojnë komunitete të ndryshme gjuhësore, përveç zbatimit të ligjit, kantonet kanë përgjegjësi edhe në fushën e shëndetësisë, atë të mirëqenies, mbledhjes së taksave dhe në fushën e edukimit. Bodo Weber, bashkëpunëtor i lartë i Këshillit për Politikat e Demokratizimit dhe Marko Prelec nga Grupi Ndërkombëtar i Krizave, i kanë thënë REL-it se ka edhe modele të tjera që do të mund të merren si shembull për Kosovën. Ndër këto modele ata kanë përmendur edhe modelin skandinav, apo modeli i Belgjikës sa i përket të drejtave të modeleve, përfshirë edhe përdorimit të gjuhës amtare dhe shkollimit në gjuhën e tyre. Po ashtu, disa rajone spanjolle, sikurse Katalonja, kanë rregullime të ndryshme sa i përket komuniteteve. Shembull, në këtë rajon, ka forca të veçanta policore. Ky rajon spanjoll, me status autonom, qe një kohë të gjatë kërkon pavarësi nga Spanja.