26 pseudonimet e Gjergj Fishtës

Numri i ri i revistës letrare Saras, i kushtohet pseudonimeve në letërsi

Të ndërtosh një identitet të ri, të krijosh një personazh tjetër që mund të dali lehtë prej teje, e të jetë më i guximshëm se ty…Kritikët e studiuesit e letërsisë vazhdojnë ta shohin përdorimin e “pen name” ose “pseudonimeve” në letërsi, si një nga çështjet më interesante për studim. Vetëm pak ditë më parë New York Times i kushtonte një artikull shkrimtares italiane Elena Ferrante, që ende nuk ka dalë para lexuesve me fytyrë dhe pse fama e saj tashmë ka depërtuar me sukses dhe në perëndim. Shkrimi kërkonte të zbulonte identitetin e Ferrantes, që sipas kërkimeve të gazetarit Claudio Gatti mund të ishte përkthyesja që jeton në Romë Anita Raja. Duke hulumtuar kalimet financiare të të ardhurave të librave të Ferrantes, si dhe ngjashmërinë mes historive të treguara në librat e saj dhe jetës së Rajës, gazetari Gatti ishte i bindur, se tashmë lexuesi mund të ketë identitetin e vërtetë të shkrimtares që i ka rrëmbyer prej kohësh zemrat e tyre. Në historinë e letërsisë është e pafundme lista e shkrimtarëve që kanë zgjedhur të shkojnë tek lexuesi nën një emër tjetër. Në shekullin e 17-18, pjesa më e madhe e shkrimtareve femra zgjidhnin të shkruanin librat e tyre të parë me emra burrash, të sigurta se vetëm kështu nuk do të mund të paragjykoheshin e pranoheshin në shoqëri. Por dhe sot në shekullin e XXI, ku shumë të drejta të lirisë së njeriut janë fituar, dhe kur kritikat ndaj politikave nuk kushtojnë aq shumë sa një shekull më parë, duket se pseudonimet vijojnë të jenë si një ide shpesh romantike të cilët shumë shkrimtarë e zgjedhin për tu përfaqësuar. Ane Rice një nga shkrimtaret best seller sot, për vite me radhë botoi libra erotikë me emrin as Anne Rampling. Agata Kristi eksperimentet e saj letrare pas sagës me dedektivë i botoi nën emrin e Mary Westmacott. Stephen King do të shkruante për vite me radhë nën emrin Richard Bachman. Revista Letrare Saras, në numrin e saj të 18-të, zgjedh si temë pikërisht pseudonimet në letërsi, duke i parë në kontekstin jo vetëm historik, por dhe të dominimit që kanë pasur identitetet e zgjedhura në veprat e shkrimtarëve. Saras bën një udhëtim në letërsinë shqipe për të zbuluar se pseudonimet kanë qenë një element i përdorur hershëm në letrat shqipe. Nuk është vetëm Migjeni (emri i vërtetë Millosh Gjergj Nikolla) apo Lasgushi (Llazar Gusho), Mitrush Kuteli (Dhimitër Pasko) që zgjodhën të shkonin tek lexuesi përmes një identiteti tjetër letrar. Faik Konica ka pasur 29 pseudonime, Gjergj Fishta 26. Që nga Naum Veqilharxhi, Jeronim De Rada, Zef Serembe, Naim Frashëri, Sami Frashëri, Ndre Mjeda, Çajupi, , Asdreni, Petro Marko, Sterio Spasse, Esat Mekuli, Ramiz Kelmendi, Rexhep Qosja, Anton Pashku , etj kanë botuar libra me pseudonim. Në shekullin e XXI , me ndryshimin e kontureve politike e kulturore, pseudonimet shfaqen gjithnjë e më rrallë. Diskutimit për pseudonimet në letërsi i janë bashkuar në Saras emra të njohur si Ardian Vehbiu që ka provuar shpesh të shkruajë me pseudonim. Vehbiu ndan me lexuesit histori të krijimit të emrave të tij letrarë, një prej të cilëve shumë i njohur është dhe dhe Mark Gjerazi. Artan Gjyzel Hasani I njohur me pseudonimin Wisper, vjen me shkrimin “Të mbrohesh nga vetja”. Maklena Nika sjell “Maskat në letërsinë greke”, ndërsa Virion Graci një studim mbi veprën e Fatos Kongolit. Arb Elo, krijues dhe kritik I letërsisë që ka vendosur të mos e bëjë ende të ditur identitetin e tij të vërtetë, sjell një këndvështrim interesant në këtë numër. Posaçërisht për Saras, shkrimtarja italiane  Melania Mazzucco, autoren e romanit “Vita”, fitues të çmimit “Strega” të përkthyer në 30 gjuhë të botës vjen me një intervistë dhënë përkthyeses së saj në gjuhën shqipe Mimoza Hysa.
Nuk mungojnë në këtë numër dhe proza dhe poezia e zgjedhur, siç është tregimi i Haruki Murakamit nën përkthimin e Elvana Zaimit. Shkëlqim Çela sjell një version të ri të përkthimit të poemës së njohur të Majakovskit “Re me pantallona”, pas përkthimit të njohur të Ismail Kadaresë. Përkthimi i Çelës botohet për herë të parë në Saras, çka tregon dhe një tërheqje që vazhdon të ketë ndaj vargjeve të poetit të njohur rus, dhe se Majakovski është një figurë e dashur dhe tashmë në shekullin e XXI.