Laura Skënderas: Përgjegjësia sociale e koorporatave në Shqipëri

Tashmë jurisprudenca shqiptare prej vitesh ka krijuar një praktikë të konsoliduar mbi disa lloje përgjegjësish që mund t’u lindin palëve gjatë ndërveprimit me njëra-tjetrën, qoftë kjo përgjegjësi civile (kontraktore apo jashtëkontraktore), penale apo edhe administrative. Megjithatë, vitet e fundit me ndryshimet ligjore që janë ndërmarrë nga legjislatori, është vënë re një tendencë deri para pak kohësh e palëvruar, për të parashikuar një lloj përgjegjësie të njohur si “përgjegjësia sociale e koorporatave”. Për tregun shqiptar ky koncept është gati i panjohur edhe pse tashmë ka pak vite që bizneset e parashikojnë edhe rregullojnë specifikisht.
Çfarë është në thelb “përgjegjësia sociale e koorporatave”?
Ky koncept e ka gjenezën e tij në SHBA-në e viteve 70′, atëherë kur Komiteti Ekonomik deklaroi përgjegjësinë që do të mbanin bizneset, pavarësisht organizimit të tyre, përkundrejt shoqërisë. Që prej 1971, kur edhe u parashikua ligjerisht, një pjesë e konsiderueshme e shteteve të zhvilluara dhe në zhvillim e sipër e kanë adoptuar edhe përshtatur me legjislacionin e tyre. E, natyrisht ky koncept ka pësuar ndryshime, duke arritur në atë përfundimtar, që sot nënkupton një obligim të koorporatave gjatë aktivitetit të tyre për t’u kujdesur që të maksimizojnë impaktin pozitiv në shoqëri dhe të minimizojnë efektet negative.
Doktrina e ndan këtë lloj përgjegjësie në dy kategori:

E para përfshin përgjegjësinë humane, që nënkupton përgjegjësinë e koorporatës ndaj punëmarrësve të saj (personelit drejtues, punëtorëve, investitorëve direktë etj).
E dyta, parashikon përgjegjësinë mjedisore, që lidhet me dëmet potenciale të cilat koorporata mund t’i shkaktojë mjedisit gjatë ushtrimit të aktivitetit të saj.
Në RSH kjo lloj përgjegjësie është parashikuar në Ligjin Nr. 9901 , datë 14.04.2008 “Për Tregëtarët dhe Shoqëritë Tregëtare “(I ndryshuar). Ky ligj parashikon konkretisht në Nenet 19-21 të tij, krijimin e Këshillit të Punëmarrësve, detyrat dhe të drejtat e të cilit orientohen kryesisht drejt zbatimit rigoroz të kontratave kolektive, statutit të shoqërisë, pjesëmarrjes në procesin e vendimmarrjes së punëmarrësve qoftë për vendime që lidhen me shpërndarjen e aktiveve që shoqëria la në zotërim, fondeve të posaçme apo të pjesës së fitimeve të cilat me vendimin e Asamblesë së Përgjithshme, vendosen t’u kalojnë punëmarrësve etj, monitorimit të zbatimit të kuadrit ligjor, të informohet mbi librat kontabël, të japë sugjerime për organet drejtuese të shoqërisë, në rast mospranimi të sugjerimeve të njoftohen mbi shkakun e mospranimit nga përfaqësuesi i shoqërisë e një sërë detyrash të tjera.
Ligji ngarkon në mënyrë eksplicite përfaqësuesin ligjor të shoqërisë të informojë Këshillin e Punëmarrësve mbi politikat që do të ndjekë shoqëria, shpërndarjen ose jo të fitimeve, ristrukturimet e mundshme, fitimet dhe humbjet, pagesat e punëmarrësve dhe mënyrën e shpërndarjes së tyre etj.
Legjislatori ka shkuar edhe më tej duke parashikuar se statuti i shoqërisë nuk mund të kufuzojë të drejtat që ligji i garanton Këshillit të Punëmarrësve, përveç kur ekziston një marrëveshje e mëparshme midis përfaqësuesit ligjor dhe Këshillit që parashikon krijimin e një sistemi informimi që është i barazvlefshëm me informimin që merrte vetë ky këshill.
Këshilli ngarkohet nga ligji me detyrimin e raportimit në Asamblenë e Përgjithshme, të paktën një herë në vit. Po aq i njihet e drejta t’i drejtohet gjykatës në rast se përfaqësuesi i shoqërisë tregëtare, pa shkak të justifikuar nuk pranon aksesimin e librave kontabel dhe pasqyrave financiare prej tij.
Në kuadër të përgjegjësisë sociale të koorporatave , ligji parashikon parimet dhe detyrimet mbi të cilat duhet ta zhvillojë aktivitetin e vet Këshilli dhe punëmarrësit, të tilla si detyrimi i besnikërisë, ndalimit të konkurrencës, ruajtjes së sekretit profesional apo industrial etj.
Momentalisht në RSh në QKB gjenden të aksesueshme dokumentat që parashikojnë politikat e koorporatave të regjistruara lidhur me përgjegjësinë sociale të tyre.
Nëse mbi këtë bazë do të zhvillohet jurisprudenca apo do të mbeten thjesht parashikime de jure, kjo mbetet për t’u vlerësuar në vitet në vijim. Ajo që mund të thuhet momentalisht, është që një parashikim i tillë rrit pjesëmarrjen e punëmarrësve dhe forcon pozitën e tyre në koorporatë.