Fritz Radovani: Një monument nën dhé (12)

AT PAL DODAJ O.F.M.

Asht kenë një ndër fretnit ma me vlerë që ka pasë Kleri. Mik i Mbretit Ahmet Zogu I-rë. Në vitin 1924, deklaron: “Jam kenë me Opozitën” (Dosja 1248, të cilën e kam pa pjesërisht). Arësyeja e bashkëpunimit me Opozitën duhët të jenë kenë interrnimi që i asht ba nga Musa Juka, mbasi At Pali, shprehët kështu: “Në 1924 më interrnoi Musa Juka dhe më liroi Vatikani. Prej vitit 1931-39 jemi kenë miq me Zogun. Kur Mirash Ivanaj mbylli shkollat, Zogu nuk bani gja. Miqtë e Zogut ishin ata që e banë atë punë… Nuk kam punue për ardhjën e Italisë fashiste, kanë punue Ndoc Pistulli me shokë, por Kleri Katolik jo! Me Shaqir Omarin nuk kam pasë lidhje se asht kenë spijuni ma i madh i qytetit të Shkodrës… Për Patër Antonin nuk kam lajmërue Qeverinë mbasi për mue ajo punë ishte trathti. Patër Antoni nuk ka kenë i damshëm për popullin…. Shok të ngushtë kam pasë At Mati Prennushin, me të cilin kam folë çdo gja sekrete. Edhe ai ka folë me mue gjithshka, mbasi edhe ai nuk donte që Kleri të merrëj me politikë. Edhe ai ishte për hapjen e kufijve, kualicionet dhe lirinë e njerëzve. Kjo pritej prej Aleatëve. As Patër Matia nuk shifte kund demokraci. Për materialët historike (turqisht), të mëshefuna ka dijtë edhe ai… Popullin e këshillojshe mos me u përzi me komunista, që të mos e pësojshin me u djegë si Toskënia, madje, edhe Gjonit Marka Gjonit i kam thanë leni këto çeta, se kur të thyhësh, ké me ikë e né, tesh na len në baltë…” Në dosjen e At Mati Prennushit, shënohet: “Gjonin e Marka Gjonit dhe Papalilon unë i kam quejtë dhe i gjykoj si kriminelë të luftës, kurse, Patër Anton Harapin, nuk ka ndonji fakt që të më bindin se ky mund të jenë kenë kriminel lufte, mëgjithse, dokumentat e tyne janë mbajtë dhe ruejtë në kuvendin e Françeskanëve.”(Dosja 1302/II-A ,fq. 6). Kjo shprehje më ka shty me kërkue shkakun që ka pasë At Matia, me u shprehë kështu për Gjonin e Marka Gjonit, mbasi At Matia, njihte të gjithë bajraktarët, por për asnjenin nuk përdorë një epitet si për këtë, madje, ka mendim të mirë për ta. Mënyra si shprehët At Pal Dodaj: “… leni këto çeta, se kur të thyhesh, ké me ikë e, né, tesh na len në baltë…”, tregon shumë për mënyrën si ka veprue Gjoni i Marka Gjonit me Papalilon e shumë të tjerë, që hiqeshin atdhetarë po, kur erdhi koha ikën tue fillue nga gratë bashkë me fëmijët e vet i lanë në dorë të komunistëve. At Pal Dodaj asht kenë edhe një dëshmitar që ka marrë pjesë ai vetë në ngjarjët e vitit 1921 kur, Gjoni i Marka Gjonit, pat dashtë me u ba Kryetar i “Republikës së Mirditës”, me ndihmën materiale të Jugosllavisë dhe, kur forcat qeveritare u përleshën me forcat e kapidanit. Imzot Jak Serreqi për me evitue gjakderdhjën, në qershor të vitit 1921 pat sjellë urgjent nga Italia At Pal Dodën, i cili pat shkue dhe pat këshillue Gjonin e Marka Gjonit, me u tërhjekë nga ai veprim i gabuem. Roli i At Pal Dodës u pat vlerësue si akt atdhetar edhe nga vetë populli i Mirditës. Gjatë proçesit At Matia, thotë: “Me Mark Gjon Markajn kam shkuar keq, unë jam munduar të mos përzihem në punë politike…”(fq. 20, po aty). Kjo përforcon mendimin jo të mirë që At Matia, kishte për babën e Markut. Kryesore për këtë qëndrim të At Matisë unë kam marrë njohjën me kohë që At Matia, kishte për Gjonin e Marka Gjonit, mbasi qëndrimi i Gjonit në lidhje me çështjen kombëtare asht një kapitull jo i mirë, sëpse, lidhjet e Gjonit me jugosllavët janë kenë të papranueshme për asnjë arësye prej Klerit Katolik. Kleri këtë kapitull e ka mbyllë që me ngjarjën e vrasjës Ded Gjo’ Lulit. Unë nuk dij ndonjë klerik katolik, që ka pranue kjoftë edhe formalisht me bashkëpunue me jugosllavët. Nuk më len me shkue deri këtu idea që kishte Kleri Katolik Shqiptar për sllavët në përgjithësi. Koha kur zhvillohën këto ngjarje ka provue se nuk e kanë pasë gabim aspak veriorët me qëndrimin që mbanin ndaj tyne, mbasi ata e treguan vedin si gjithmonë edhe mbas vitit 1944… Bernd Jurgen Fischer, në librin “Mbreti Zog dhe përpjekja për stabilitet në Shqipëri”, botue në Santa Barbara, Kaliforni, Mars 1996, (Botimi i parë asht në 1984), shkruen në dy botimet: “Zogu bindi nënprijsat e Mirditës se Gjomarkajt, vëprojnë si agjenta të jugosllavëve. Më 19 nandor (1921), erdhi një komisjon hetimor i Lidhjës së Kombëve, që mërrijti të njajtin konkluzion”. Dufi që shprehin këta klerikë, asht dufi kundër të gjithë agjentave të vjetër dhe të rinjë, mbasi atëherë Kleri Katolik ishte në kthetrat e atyne kriminelëve, që ishin klyshët e agjentët e vjetër e të rinjë të jugosllavëve.Historia vazhdon pa ndryshue rrugë…

RROK GERA

I lauruem në Austri për ekonomi. Zef Shiroka, Rrok Gera dhe Niko Gurashi, janë kenë të njoftun si tre ekonomistët ma të mirë që ka pasë Shqipnia n’atë kohë. Rroku ka kenë ministër i financave në kohën e Mbretit Zog. Edhe Zef Shiroka asht kenë ministër. Në vitin 1945, Rroku, arrestohet dhe dënohet nga gjyqi special me 10 vjet burg. Mbasi plotësoi dënimin u ridënue prap… Në dosjen e parë të tij shënohet komisioni hetimit i përbamë nga: 1. Manol Konomi Ministër i Drejtësisë, Kryetar i Komisionit Qendror të zbulimit të krimëve. 2. Bedri Spahiu i deleguar i Asistencës Sociale. 3. Qiriako Harito i deleguar i Organizatës së Frontit. 4. Nako Spiro, President i B.R.A.SH.-it. 5. Ali Stepani, dhe 6. Kap. Asllan Zykaj, oficer pyetës, në Degën e Mbrendshme në Tiranë. Nga dosja e hetimëve të bame kishe me thanë se asht me interes tregimi i Rrokut, për datën 7 prill 1939, ku, shpjegon se, me datën 7 në orën 8.00, Eqrem Libohova, ka marrë përgjegjen e një radiogrami nga Ministri i Jashtëm i Italisë, që njofton pushtimin e Shqipnisë atë ditë. Rroku shkon në një shtëpi (tek vëllai i Zogut), ku ishte Ahmet Zogu, Musa Juka, Kiço Kota, Faik Dibra. Aty, Rroku merr udhëzimet dhe nisët për Durrës. Ban përpjekje për mos okupimin ushtarak me disa gjeneralë të forcave italiane por pa rezultat. Qeveria shqiptare nuk asht dakord me disa kërkesa të italianëve për Vorën etj. prandej edhe Italia zbarkoi ushtarakisht. Ushtria italiane ishte e paisun mirë me mjete lufte, prandej për mos me ba gjakderdhje qeveria shqiptare nuk kundërshtoi me armë, por mori rrugën e mërgimit nga Greqia… Të gjitha këta vëprime përfshihen mbrenda orës 15.00, të datës 7 prill 1939. Sigurisht, dosja ka edhe shpjegime tjera të rëndësishme. Oficer Gaspër Pali, mik i Ndok Gjeloshit dhe i Vas Kirit, opozitar dhe oficer i Zogut, në një bisedë intime, tregon: “… Më ka thanë Ndoka, që nuk i kemi pasë fjalët kështu me Italinë, e, ba me e dijtë se, e pshtoj Shqipninë, e vras Jakomonin”. Ndoshta, kjo ishte arësyeja… që komunistët vranë në Tiranë me atentat Ndok Gjeloshin, më 11 prill 1943…

PROF. GULJELM DEDA

Rozafa hesht..

Rrokullisët edhe një gur ndër thëmelët e kulturës kombëtare shqiptare për mos me lëvizë kurrma. Me brezin e intelektualëve Ludovik Zojzi, Paulin Pali e Muzafer Pipa, Qemal Draçini e Kol Prela, Martin Camaj e Arshi Pipa, Sami Repishti e Gjon Sinishta, Bep Zorba e kohët e fundit artisti Lin Delia, rreshtohëj edhe fatosi i dikurshëm i letërsisë shqipe, Prof. Guljelm Jak Deda. I njoftun me emnin Lem Deda, ka lé në Shkodër në vitin 1914. Mbasi mbaroi gjimnazin në vendlindje vazhdoi studimët e nalta për letërsi në Padova të Italisë, dhe, nderohët si student i atij universiteti me titullin “I shkëlqyeshëm”. Ishte njohës i mirë i gjuhës italishte, latinishte, greqishte dhe frengjishte. Punoi për gjuhën ë njësueme shqipe. Asht kenë bashpunëtorë me Ernest Koliqin, Karl Gurakuqin dhe Namik Ressulin për problemët e gjuhës njësueme dhe të letërsisë. Në vitin 1945, arrëstohet nga komunistët si “armik i popullit” dhe dënohët me 5 vjet burg. Lirohët në vitin 1950 dhe arrëstohet prap në vitin 1953. Mbas 6 muejsh tortura në hetuesi për “mungesë provazh”, fillon Kalvarin e pafund të interrnimëve në Fier, Lushnje, Ballsh e vende të tjera “që nuk i dijnë as ata që e kanë interrnue” siç, thonte Don Mikel Koliqi, deri në vitin 1990. Ndër 46 vjet komunizëm vetëm 3 vjet jetoi pa polic tek dera, pjesën tjetër prej 43 vjetësh e kaloi në burg e interrnime. I djegun prej qullit komunist i fryni edhe kosit të demokracisë, si shumë të tjerë. I randuem së tepërmi nga parkinsoni shkoi për mjekime në Perugia të Italisë, ku, i shoqnuem si gjithë jetën ndër kampe e vuejtje nga grueja e tij Maria, mujti me shtye jetën deri më 12 prill 1994, ora 16.20, që mbylli sytë përgjithmonë. Lem Deda asht përkthyes i veprave të mëdha që asnjëherë nuk mërrijtën me pa dritën e botimit. Ai përkthei në gjuhën shqipe “Orlando Forioso” në dy vllime, për të cilin thonte: “Duhët me kenë ma i çmendun se Orlando, për me sfidue Orioston në metrikën e tij të komplikueme”. E donte me gjithë shpirt Atdheun dhe letërsinë e tij prandej për me e njohtë dhe me e shijue të huejt shpërthimin artistik të këtij populli, Lemi përkthei në italisht: “Dom Ndre Mjedjën”, “Kangët e Gjergj Elez Alisë” dhe “Migjenin”, pothuej pa asnjë mangësi. Sigurisht… edhe këta janë të pabotueme. Gjatë qëndrimit në Itali edhe pse dridhej duersh mbajti tri ligjërata në Katedrat e Universitetëve të Perugias, Milanos dhe Triestës, ku, u duertrokit si njohës i italishtës së Dantës. Gazeta e njohun italiane “La nazione”, ditën e marte më 4 maj 1993, shkruen: “Guljelm Deda asht një burrë me një përsonalitet të madh, me një dhunti të madhe të një dashtnie shpirtnore që vjen nga inteligjenca e thellë dhe e gjallë, dhe me një ndjeshmëni me të vërtetë e radhë”. Lem Deda qeshej… qeshej fort… Ai qeshej fort, se nuk dinte kurrë me kja… Ai, edhe pse sot… nuk qeshet ma, na nuk do të harrojmë kurrë, të qeshunin e tij!

Shkodër, 14 prill 1994

ALFRED ASHIKU

Ishte doktor farmacist në Vlonë. E pashë për herë të parë në Shkodër rreth vitit 1957. Një burrë rreth 1.90 ml. i naltë, me shpatulla të gjana dhe me një trup vigan. Fëtyra e tij ishte daltue në shembëlltyrën e veprave të Mikelangjelo-s. Sy të fortë gështenjë dhe të ambël, joshës që zakonisht nuk ndodhin me kenë këta dy cilësi bashkë. Një hundë paksa e thyeme, por shumë burrnore. Flokët e drejtë, kaf të mbyllët. Me pak mustakë të hollë që rrinin mbi buzët e skalituna me kujdes. Një mjekërr paksa e çokatun. Ishte e para herë që shihja një burrë të ngjashëm me portretin imagjinar të Skënderbeut. Madhështia e pashisë së tij kishte pushtue Fushën e Çelës. Edhe njëherë tjetër e pashë me një zonjë bionde (Z.T.G.), e cila, i kishte ngulë sytë asaj mbrekullije që kishte përpara dhe nuk ngopej tue e shikue… gjithë bota ishte e saja… Në vitin 1962, e pashë rastësisht në një farmaci në Vlonë, ku vajzat bukuroshe vlonjate shkonin njena mbas tjetrës me ble nga një “paketë aspirina”… Miku im që më shoqnonte më njohti me te. Mbas pak minutash u ndamë përgjithmonë… Në vitin 1964, Alfredi kishte vdekë papritmas nga zemra… Vdekja ishte marrë vesht mbas 24 orësh që ai nuk ka shkue në punë. Më erdhi keq për vdekjën e tij të parakohshme dhe të vetmueme. Këtu, më dukej se u mbyll jeta e atij burri. Më kujtohej tregimi i Prof. Lem Dedës, shoku ma i ngushtë i tij, që shpjegonte sësi një zonjë në Paris, i kishte dhanë një dhomë këtyne të dyve që ishin aso kohe studenta, me kusht që Alfredi çdo mëngjez do të shkonte tek dhoma e zonjës parisiane, do ti thonte “mirë mëngjezi” dhe, do të merrte një napolon për shpënzimet e ditës… ndoshta, kjo e vërtetë dikujt i dukët përrallë… po kjo, ka ndodhë… Në vitin 1998 mora vesht atë që as nuk mund t’a mendojë njeri për Alfred Ashikun. Mbasi kishte dalë nga puna në darkë forcat e Sigurimit të Shtetit, e kanë marrë, e kanë masakrue në Degën e Punëve të Mbrendshme dhe vdekja, i ka ardhë si pasojë e një sasie açidi që ata i kanë derdhë në organët genitale. Ashtu të vdekun e kanë çue në dhomën e tij tue plotësue një “akt-vdekje” falls. Përsoni që më tregonte këtë histori nuk e kishte njohtë kurrë. Ai e kishte lexue materialin në arkiv dhe e shpjegonte këtë masakër tue e lidhë me pashinë e Alfredit, egoizmin e vlonjatëve ndaj tij, kenjën shkodranë intelektual sigurisht, dhe katolik. Njëkohësisht edhe qëndrimi burrnor i tij në burg, ka formue kuadrin e plotë për mbytjen makabre nga xhelatët e Sigurimt të shtetit komunist.

PROF. PETRO FUNDO

Ishte nga Korça. Ka lé me 19 mars 1909. Ka mbarue universitetin e Montepelier, në Francë. Shkenctar në landën e matematikës. Ishte transfërue në Shkodër prej Institutit të matematikës në Tiranë, se nuk shpjegonte landën simbas tekstëve sovjetike, sëpse, “tekstët e tyre kanë gabime”. Kishte njohtë E. Hoxhën dhe Foto Balën kur ishte student. Dy kontraste. Për Enverin, thonte: “Një terrorist i lindur, aq sa imoral”, ndërsa, mbas vdekjës së tij thonte: “Diktatorët si ay, vazhdojnë me sunduar edhe pas vdekjës”, një e vërtetë e madhe që e ka vërtetue sot Shqipnia. Për Foto Balën kishte përshtypjet ma të mira në të gjitha pikëpamjet. Kishte shumë miqë që e vizitonin si: Petro Zheji, Rrok Ndoja etj. Lidhjet me klerin katolik i kishte të forta, sidoemos deri në vitin 1967, kur klerikët, u vetizoluan për mos me u sjellë dam familjëve ku mund të shkonin për vizita. Kohë në të cilën pothuaj, u vetizolue edhe Profesori. Punonte pa u lodhë në fushën e matematikës dhe ka lanë edhe dorëshkrime. Nuk ja jepte universitetit mbasi andrronte gjithmonë për një kohë të ardhëshme, për të cilën, ishte i bindun se do të vinte… Ka vdekë më 1 mars 1989, tue shkue deri pak ditë para pranë thëmelëve të rrënueme të Kishës së Zojës pranë Kalasë “Rozafat”, të cilën nuk mërrijti me e pa të rindërtueme…

PROF. SIMON RROTA

Ka lé në Shkodër më 27 tetor 1887. Ishte vëlla me gjuhëtarin e njohun At Justin Rrota. Ka krye Akademinë e Artëve të Bukura në Brera, në vitin 1920. Që në hapjën e Gjimnazit të Shtetit në Shkodër, ka punue si mësues vizatimi dhe ka vazhdue deri në daljën në pension në shkollën Pedagogjike. Asht kenë ndër mësuesit ma të dashtun dhe të respektuem të Shkodrës, për të gjithë brezat që kanë mësue prej dorës së tij. Ndoshta, kur nxanësit e tij kanë shkrue këto rreshta kanë dashtë me shprehë një moment fantazije fëminore, po kanë thanë një të vërtetë të madhe:

Deri sa të sillet bota,

Edhe hyjt’ rreth rruzullimit,

Do të rrnojë Simon Rrota,

Profesor’i vizatimit!

… Ishte viti 1953. Na thirri me shkue një mbas dreke në sallën e vizatimit unë dhe Dorotea Serreqi. Kjo ishte vajza e të ndjerit Cin Serreqi, i pushkatuem nga komunistët në vitin 1948. Të dy shkuem në orën e caktueme dhe e gjetëm aty profesorin. U ulëm në një tavolinë ku ishin disa copa kallami me pambuk të lidhun ndër maje. Në mungesë të brushave kishte përgatitë ato copa kallamash për me shkrue me to. Kujtoj si tashti fjalët e tij: “Për shka po ju tham, mos i tregoni asnjë njeriu, ju kam thirrë me ju mësue me shkrue bukur, mbasi të dy keni kaligrafinë e bukur por, due me ju mësue me shkrue “parulla”, mbasi tue dijtë me shkrue parulla… kanë me pasë nevojë për ju, e keni me kenë të kërkuem, mbasi komunizmi nuk asht gja tjetër veç propagandë”. Profesori, nuk ishte aq i pakujdesëshëm në të folun por njihëj me familjët tona. Kjo ndihmë e tij shoqnue me një dashni prindore të pakufi mue më ka shpëtue jetën, prandej, edhe i jam mirënjohës. Ai me të vërtetë vdiq më 26 janar 1961, por krijimtaria artistike e tij kje aq e madhe sa mbet i pavdekshëm në historine e artit shqiptar, edhe pse nuk zehët ende me gojë… në shkollat artistike shqiptare. Arësyeja mund të jenë se Ai ishte vëlla i një françeskani të nderuem e dijetar. Profesori ishte pedagog me ndjenja të theksueme evropiane. Në fund të jetës punoi veprën “Guri i parë i Katedralës” në 100 vjetorin e sajë, në vitin 1958. Prof. Vladimir Jani më ka thanë: “Boceti i sajë me akuarel asht një kryevepër e Prof. Simon Rrotës”. Ai ishte ndër të vetmit për përdorimin e karbonit. Kujtoj, një vizatim me karbon “Borë në Rëmaji”, me të cilin, më ka nxitë me punue bardh e zi. Ka lanë shumë vepra per studimet etnografike shqiptare. Prof. Simon Rrota ka përjetësue në pikturë kostumin kombëtar të Shkodrës dhe të gjitha ata, me vlerë kombtare të Veriut.

KOMPOZITORI PRENKË JAKOVA dhe DR. FEDERIK SHIROKA, në Moskë, 1955.

“As nuk e kishim mendue ndonjëherë se mund të shohim me sy Moskën!”, më thonte njëditë tue pi kafe në Kafen e Madhe, në rreshtin e parë të tavolinave, në cepin e fundit djathtas, një nga njerzit ma të mëdhej të muzikës shqiptare, kompozitori Prenkë Jakova. “Ato ditë që kam kalue atje me Dr. Shirokën, janë kenë koha ma e bukur e krejt jetës sime…” vazhdonte Prenka. Po, më tregonte, sësi doktori e zgjonte herët rreth orës 04.00 të mëngjezit dhe në 04.15, ata të dy bashkë hypnin në një veturë që kishin në dispozicion dhe nisëshin pa asnjë adresë. E kishte pyetë herën e parë dhe të dytë doktorin, se ku jemi tue shkue… Ai, i kishte përgjegjë: “Prenkë, mos më pyet ma, na po ecim ku të na çojnë makina, mbasi as unë as ti, nuk kemi me e pa ma Moskën me sy, ta shohim se asht një nga mbrekullitë e njerzimit që nuk shihët për kaq kohë sa kemi me qëndrue këtu. Unë prandej të çoj herët, mbasi dita na ikë ndër vizita të planifikueme, ndërsa, kjo kohë që kishim me kenë fjetë kam mendue se asht ma mirë me e kalue tue pa shka nuk më ka shkue ndër mend se do ta shoh ndonjëherë, me gjumë asht mirë me e kalue kohën në Shqipni…”. Njëditë doktori në një nga klinikat e Universitetit “Lomonosov” të Moskës, kishte ba një operacion në zemër, që kishte pasë aq sukses, sa, kur e ka përfundue ate, një nga profesorët ma të mëdhej të asaj kohë në Bashkimin Sovjetik (flas për vitin 1955), e kishte cilësue Dr. Shirokën: “Ky asht mjeku me duart’ e arta”. Vdekja e Tij mbas 6 muejsh të asaj vizitë në Moskë, gjithmonë asht kenë objekt bisede me shumë dyshime, ashtusi, ma vonë ndodhi edhe vdekja e Prenkës… Prenka ditën që vdiq, në orën 11.00 mendonte me vue kunorën civile me Klotilde Shantojën, kangtarën e famëshme të Operës së Parë Shqiptare “Mrika”, të vetë Prenkës. Pse në darkë u banë aq shumë diskutime, kur dihej mendimi i Prenkës prej kohësh?…. Kush e lajmëroi Ndoc Shllakun atë natë? Si u gjet atë mëngjez në shtëpi të Prenkës, Ndoc Shllaku, agjent i vjetër i Sigurimit (shih dosjën e Prof. Mark Demës në Durrës), edhe pse ishte djali i dajës i Prenkës, cila kje detyra e Ndocit atë mëngjez? Pse Ndoci e çoj Prenkën në Shtëpi të Kulturës dhe hapi bisedën e martesës në prani të një tjetër spijuni, poaq të rrezikshëm sa ishte ai vetë, agjentit regjun të Sigurimit Angjelin Kumrija? Pse Ndoci, iku nga Shtëpia e Kulturës dhe e la vetëm Prenkën me Angjelinin, kur e dinte se ku do të shkojë Prenka, në orën 11.00? Ke njoftoi Angjelini në telefon: “Prenkën e kam këtu, mos u vononi!” ?… A thue e ndigjoi Prenka bisedën telefonike të Angjelinit?… Pse u gjet ajo kohë që Prenka, me vue llampën e djegun nalt tek dritaria, pikërisht aty, prej ku ra poshtë dhe vdiq pak minuta mbas ikjes së Ndocit, i mbetun vetëm me Angjelinin?..Shka i duhej atëditë ajo llampë? Iu morën mendtë Prenkës, apo e shtyni Angjelini?… !?… !?…?? … Mantho Bala, atëditë kur erdhi për vorrim në Shkodër, ka thanë: “Ai me të vërtetë ra dhe vdiq, por mos harroni se Prenka, ka ra mbi kokat tona”.

PROF. SADEDIN HOTI

Ishte mësuesi im në vitët 1950-51 në shkollën 7-vjeçare “Vasil Shanto” në Gjuhadol, shkolla e fretënve sot. Këta pak rreshta ia kam kushtue në shenj mirënjohje mësuesit dhe edukatorit tim shumë të dashtun dhe të paharrueshëm në gjithë jetën time shkollore. Prof. Sadedini ishte një njeri brilant në Shpirtin e tij. Asht ndër të paktit njerëz që kam njohtë pa asnjë shkëndi sado të vogël fanatizmi. Ai ishte ndër figurat ma të denja të mësuesit dhe me plot gojë mund të tham, shokët e tij janë numërue me gisht në krejt periudhën e komunizmit në Shqipni. Sadedin Hoti asht kenë një njeri me pikëpamje evropiane, i kulturuem dhe shumë modern në Shpirtë, ashtu si ishte edhe në paraqitjën e jashtme të Tij. Shihej me synin e lakmitarëve nga smirëzezët, po, dhe përbuzej vetëm nga njerëzit e pakulturë që e survejonin. U trasfëruem jashta qytetit me dt. 9 gusht 1962, dhe tue zbritë nga shkallët e Kom. Ekz. K.P. të Rrethit, më tha: “Kujtojnë se tue na trasfërue na demoralizojnë, por, këta kanë harrue se, unë jam ba mësues se nuk më kanë dhanë punë tjetër dhe, jo, se kam pasë dëshirë ndonjëherë me edukue fëmijët me frymën e tyne. Sot kjo punë asht vetëm për shegërtat e pazarit dhe jo për né. Ata që vodhën xhepat e tregëtarëve deri dje… per me “ndihmue” partizanët, sot janë drejtorët tonë. Nuk asht aspak çudi që këta drejtorë, ndonjë ditë, me ardhë në shkollë me nalla”. Nuk gaboj, nga viti 1965, u dogj në flakët e një shtëpisë me qira… Ishte vetëm 36-37 vjeç…

PROF. KARLO LJARJA

Familja Ljarja në Shkodër, asht ndër familjët intelektuale dhe për pasojë, një ndër ma të përsekutuemet në regjimin komunist. Të arrestuem dhe të dënuem ishin studentët Gjon Ljarja, Leonard e Ndoc Ljarja, ingjenjer Gaspër Ljarja, Luigj Ljarja, Fratel Ljarja. Kushrini i tyne ishte edhe Karlo Ljarja, një mësues i nderuem dhe me karakter të fortë. Ishte i përgatitun në Vjenë me kulturën austriake që në shkollën e mesme, por edhe me dy vjet mbas sajë për shkencat pedagogjike. Fillimisht porsa u kthye n’ Atdhe, Prof. Karlo Ljarja asht kenë në Normalën e Elbasanit dhe menjëherë mbas 1944, erdhi në Shkodër.

Në shkollën Pedagogjike jepte landën e bukurshkrimit mbasi metodikat pedagogjike sovjetike “nuk i njihte”. Pak kohë para daljës në pension kaloi mësues i klasave të treta fillore, sëpse ishte kunati i Anton Logorecit. Biografia e la mësues të thjeshtë deri sa në vitët e fundit shkoi në Tiranë, dhe mbylli jetën tek djali i tij Rikardi, një ndër artistët ma në za në Shqipni, pranë Teatrit Popullor. Profesor Karlo Ljarja asht kenë një ndër metodistët ma të mirë për shkollat fillore, por, siç shënohët në dosjën e punës së Tij: “… është i aftë për dhënjë mësimi, por është fetar, shkon në kishë dhe rrethin familjar të tij dhe të gruas e ka me qëndrim të keq politik… edhe rrethin shoqëror e ka të tillë, prandaj, nuk duhët të ngarkohët me detyra të rëndësishme…”. “… Prof. Karlo Ljarja, nuk pajtohet me frymën e re të shkollës sonë dhe as që bën përpjekje për të ndryshuar. Drejtori: Skënder Villa d.v.”.

(Dosja e Punës e mësuesit K.Ljarja, në Kom. Ekz. K.P.Shkodër).

PROF. FERDINAND PACI

Ka lé në Shkodër më 30 maj 1940. Ishte djali i argjentarit Nush Paci. Ka krye shkollën pedagogjike në Shkodër, pak vite mbas saj Liceun Artistik në Tiranë, dhe Institutin e Naltë të Artëve, po në Tiranë. Ishte një piktor i përgatitun mirë që nga Simon Rrota, Vladimir Jani e deri tek profesorët e Tiranës, të cilët, shpresonin shumë për të ardhmën tek peneli i Ferdinandit. Në vitin 1965, në përvjetorin e X-të të vdekjës së Dr. Federik Shirokës, punova një portret të doktorit “Mbas operacionit”, i cili, nuk u ekspozue gjoja për difekte artistike. Në vitin 1966 e pata ekspozue në një ekspozitë përsonale ku, fjalën e hapjës e mbajti Ferdinandi. Mbas pak ditësh më ndaloi në rrugë, dhe më tha: “Ti vepro si të duesh por me më ndigjue mue, si shok, po të tregoj, se më kanë hjekë vërejtje se kam mbajtë fjalën e hapjës së ekspozitës sate dhe, njëkohësisht kanë dhanë porosi nga komiteti i partisë, që mos me të ekspozue asnjë punim tandin. Kishe me thanë se po solle punime kanë me mendue me anën e atyne veprave, me të ba ma keq… sësa, mos me ti ekspozue…” Unë, e falnderova, dhe prej asaj ditë nuk mora pjesë kurrë ndër ekspozita. Sigurisht, me Ferdinandin, mbetëm miq deri me datën që nuk u pamë ma, me 13 shtator 1969, datë në të cilën, Ferdinand Paci, vdiq aksidentalisht në Qafën e t’ Thorës, në Theth. Ajo ishte një vdekje shumë mizore dhe e pameritueme për nje artist me shpirt si i Ferdinandit. Kam të ruejtun një fotografi të vitëve 1954, ku tashti, prej saj nuk asht ma as Ferdinandi, as kompanjeli i Kishës se Fretënve dhe as pjesa e vjetër e kuvendit… në Gjuhadol…

SHTJEFËN PALUSHI (TEFA)

“Klubi i sportit ‘Vllaznia’ asht monument kulture, ndërsa, klubi ‘Dinamo’ mbrohet nga shteti”. Kjo asht një ndër thanjët e Tefës. Po, sa të tjera… ka thanë Tefa? Një libër me humorin e tij asht pak! Ka lé në Shkodër më 29 qershor 1943, në një familje të vorfën, por të pasun me dashni, mikpritje dhe humor. Ka vazhdue Liceun Artistik “Jordan Misja” në Tiranë, deri në vitin 1964. Në vitin 1965 ka punue disenjator në fabriken e Tisazhit të Shkodrës. Në vitin 1969, më 17 korrik kam fillue edhe unë punën si piktor tekstili dhe kemi vazhdue me punue bashkë me Tefën, në një dhomë (dhe, asnjëherë studio) deri më 17 korrik 1985, ditë në të cilën, u ndamë me té përgjithmonë. E kam njohë edhe para kësaj kohë… Ishte piktor i mirëfilltë tekstili dhe mbetët aplikuesi i parë i karikaturës në tekstil në Shqipni. Ndërsa, në fushën e karikaturës asht kenë ndër ma të mirët në Shqipni. Ka ça rrugën vetëm me zotësi. Nuk gaboj, aty nga viti 1974, Fadil Paçrami u largue nga Komiteti Qendror i P.P.Sh., dhe për pak kohë asht kenë dërgue po në Tiranë, në Lidhje të Artistëve, në zyrë tek Dritëro Agolli. Dritëroi i tregon Tefës, sësi Fadili, ecë në zyrë, gjoja nga nervat flet me vedi dhe, thotë: “Në asnjë mënyrë… jo, jo, nuk ka mundësi që Partia, të më dënojë mua… nuk ka mundësi që Partia të ketë humbur besimin tek unë… Ajo e di mirë se çfarë i kam bërë unë Klerit Katolik, atëherë..si mundet Partia me më dënuar mua për gjëra kaq të vogla… nuk është e mundur, ajo të harrojë atë që unë i kam bërë klerikëve në Shkodër!?” Dritëroi, e shpjëgonte këtë vëprim të Fadilit, me mendimin e djallzuem që kishte ai, se tue ia kujtue Partisë nëpërmjet të Driteroit vëprimet, krimet e poshtërsitë, që kishte ba Fadili kundrejt Klerit Katolik, Partia, do ta “mëshironte”… kishte harrue Fadil Paçrami, “shpërblimin” që u ka dhanë Partia, Pjerin Kçirës, Pal Mëlyshit, toger Babës, Hilmi Seitit e sa vagabondëve të tjerë, për atë që ata i kanë pasë ba Klerit dhe inteligjencës shkodrane! Kishte harrue Fadili, më tregonte Tefa, se kur hynin në klubin e Lidhjës së Artistëve, artistët Loro Kovaçi, Pjetër Gjoka, Tonin Harapi, Luk Kaçaj, etj., ishte ky, ai Fadili, që u thonte shokëve të vet në vesh: “Erdhën këta jezuitët!…”, për me ua kujtue atyne se nga cili teatër dhe nga cilat shkolla kishin ardhë këta artistë. Aty nga viti 1982, Tefa kishte takue në Tiranë Dritëro Agollin, i cili e kishte këshillue mos me ba humor me zararë mbasi nuk kishte pak ditë që Dritëroi ishte takue me Enver Hoxhën, në Pogradec, dhe Enveri e kishte pyet: “… Çfarë bëhet në art? … dhe, çfarë po thotë ay, Tefa në Shkodër?..” Porsa erdhi nga Tirana më tregoi këtë bisedë nga e cila ishte frigue aq shumë, sa me të drejtë më thonte: “Ishalla, nuk i ka folë kush gja për mue se, kur, mendoj, se shka i ka ba shokëvë të vetë, mendo se shka ban ai me mue”!?

FARMACIST PJERIN BUSHATI

Po ecte me zonjën e tij të nderueme kah kinema “Republika”. M’u duk i plakun. Kur u afrova, më pyeti: “Shka po mendon”? Si duket ecja ime i kishte tërheqë vëmendjën edhe atij, mbasi me të vërtetë ishe zhytë ndër mendime. Unë iu përgjegja: “Po të tregoj të vërtetën! Sa pak asht vetëm një jetë, madje, edhe kjo një në mizerie. Sikur të ishin tri edhe të dhimbsët njena me të kalue kështu, si po na kalon né kjo një… si thue ti doktor?” – Ai, bani buzën në gaz dhe më tha: “A nuk thue shyqyr që asht kështu e vdesim pa na u dhimbtë asgja që lamë këtu! Nuk ka fat ma të madh se, me e pritë vdekjën me dëshirë, për me shpëtue nga kjo jetë… në mizerie si kjo e jona”. Ishte një burrë me një kulturë të gjanë. Kam pasë rasë me e njohë ndër ekspozitat e pikturës që hapëshin në Shtëpinë e Kulturës në Shkodër. Më pyeste se kur kishe radhën me kenë ciceron dhe vinte me vizitue ekpozitën atë ditë. Për mue ajo mbas dreke ishte një kohë shumë e çmueshme, se, per ato pak orë unë kishe rasë me ndigjue shumë gjana të panjohuna për artin dhe pikturën prej këtij farmacisti, që ishte një “histori arti” në vetvedi. Ai kishte njohuni të imta për kryeveprat botnore të artit, kryesisht, atij italian, mbasi nuk kishte lanë galeri e pikturë pa e pa kur ishte kenë me studime në Firencë. Pamja e tij ishte ma shumë e një artisti, sësa e një mjeku! Nuk dij, me përcaktue as sot, se kujt… i përkiste ma shumë!?

LORO VATA

E kam njohë prej shumë kohe përpara vetëm për fëtyrë dhe e dijshe se ka ba shumë vite burg. Afër pata rasë me e njohë mbas vitit 1991. Ishte një galeri e vërtetë ngjarjësh historike. Kishte kenë ndër male që në vitët e para të komunizmit bashkë me vëllaun e tij Gjergjin. I shpjegonte me imtësi ngjarjët e atëhershme dhe ishte me ia pasë lakmi memorien e pastër dhe të saktë që kishte, ndonse, mund të ishte ndër njerëzit që asht torturue sa pak kush. Kjo kuptohëj vetëm kur fliste dhe tregonte se ndër duert e cilëve katilë kishte kalue, ku kishte ba hetuesinë dhe në cilat kampe kishte vuejtë dënimin. Ishte njeri shumë i vuejtun por i pathyeshem… Kujtoj, kur më pat tregue: “Njëditë nade herët, më mori roja e birucave në shtëpinë e Pjetër Çiurçisë, ku bajshe hetuesinë me njëfarë Fadil Kapisyzi, një kokërr sarahoshi e fanatiku i pashoq. Më çoj nalt. Mbrendë në zyrë të tij ishte edhe Dul Rrjolli, ndërsa, Simon Darragjati ishte i shtrimë për tokë e i lamë me gjak. Duli i holli Simonit një kovë me ujë për me e prue në vedi. Porsa u duk se po e merrte vedin, Duli i ra shpinës me një hu të trashë dhe i tha, se, asgja nuk të ka ba Fadili ty, se shka kam ndër mend me të ba unë, a po flet, a po jo? – Simoni u përgjegj: Jo e jo, po të tham!! Fadili e humbi durimin mbasi kushedi sa kohë kishin që po e torturonin. E çoi nga toka, e afroi tek një dritare, të cilën, e hapi dhe i tha: Sot ose do të firmosësh proçesin ose po deshte, hidhu nga dritaria e ta mbyllim historinë tande! Pa e mbarue fjalën mirë, Simoni zgjodhi rrugën e vdekjës nga dritaria… As unë nuk e kuptoj ku e mori forcën, veç, kur, nuk e pashë ma në dhomë…Torturat e banë me vra vedin. Mbas tij Fadili u sjell nga unë, po ti shka po ban? – Unë iu përgjegja se, nuk kam asnjë arsye me vra vedin, ju, po deshët më hidhni vetë nga dritaria, por unë nuk bij! Duli më ra dy a tri herë me hunin që kishte në dorë, po, me thanë të drejtën pata frikë se po vdes pa muejtë me i lypë Zotit të falun për aktin e vetvrasjës, mbasi Simoni, kur po delte nga dritaria iu ndigjue vetëm fjala “o Zot…”, ndërsa, unë, pata frikë se nuk po mundëm me e thanë as atë. Mandej, edhe po mendojshe me vedi ndër ata pak sekonda kohë, këta qej, kështu mendojnë me na vra të gjthëve… po, të provoj me durue edhe pak si herët tjera… Nxori një letër dhe ma vuni përpara, shkruej, më tha: “Unë, i pandehuri Loro Vata, nuk pranoj me nënshkrue proçes-verbal në hetuesinë që më ban kapiten Fadil Kapisyzi, në pezencën e Dul Rrjollit. Tuj mos pasë se çka me thanë as, me shkrue ma tepër se këto sa thashë, i vërtetoj me nënshkrimin tem pa as ma të voglin shtërngim… dhe, vuna firmë. Mirë, tha Fadili, këtë deklaratë e kemi këtu, tashti, shko e mendoju në birucë, që, kur të thërrasim, po nuk t’u mbush mendja me firmue do të gjejë ndera e Simonit e, mos mendo, se del gjallë prej duerve të mija! Në torturë, një fije floku të ndanë nga vdekja ose vetvrasja”!

FOTO PICI

Një ndër figurat e njohuna në qytetin e Shkodrës, ishte edhe fotografi Shan Kol Pici. Ishte i datlindjës 1905. Ka vdekë në Shkodër, në moshën 74-vjeçare. Nuk kishte ndonjë shkollë për punën që bante, por jeta e vështirë e mësoi aqsa mbet ndër njerëzit që kujtohën për trashigiminë që i ka lanë vëndlindjës. Ndër fëmijët që kishte edhe i biri Nikolini, vazhdoi traditën e babës tue u ba një fotograf edhe ky i njohun. Shani me ndërmjetësinë e Luigj Gurakuqit, i cili, kishte vrejtë talentin e këtij djali të rinj shkoi si shëgert tek fotografi Kel Marubi. Keli asht kenë ma i miri fotograf për portretin që ka pasë Shkodra në të gjitha kohët. Aty, Shani, vuni thëmelët e asaj punë që edhe këtë do ta bajnë të pavdekshëm, si mjeshtrin e vet por në një drejtim tjetër, në pejsazh. Kur hapi dyqanin e parë në Pjacë karrshi shtëpisë Pashko Ashikut, (tek dyqanët e Serreqit), Shanin e pat ndihmue Ndrekë Kaçulini dhe Pashko Ashiku, me mjete pune dhe kredi. Për anën artistike e ka ndihmue piktori i njohtun Kol Idromeno. Merrej me foto fëmijësh në raste ditëlindjësh. Ishte shok me Gjon Pëllumbin, me të cilin merrnin çiftët, zagartë e gjojës dhe çadrat e shkonin ndër male për me gjuejtë. Fillimisht dukej argëtim… Ky argëtim i dha frymëzim për punën që do të vazhdonte me aq pasion. Shani me aparatin e tij mërrijti me fotografue krejt Alpët, majët e shpatët e malëve, kodra e lugina, livadhe e skorre, suka e rmiqe, breshta e kreshta e deri vetëtimë e bumbullimë të atyne Alpëve, që kur, i sheh ato fotografi të dukët se ndigjon edhe gjamët që ushtojnë ndër ata male. Ai fiksoi zakonët tue fillue nga lindja e djalit ndër male e deri tek vdekja e mjerueshme që shkretnoi fisin. Kullat, shtëpitë, Kishat, shtigjët, cakun e fshatit, kapërcyllin e gardhit kufizues e deri tek portaria, i la ndër zarfat ë vegjël që kam pasë fatin me i pa. Secili zarf, ka të shënuem emnin e vendit, naltësinë e malit, vendin prej ku asht marrë fotografia dhe shpesh, edhe përballë kujt asht ky vend. Portretët e malësorëve janë visare të paçmueshme por edhe të harrueme me dashje. Shani ka mërrijtë me ba ato fotografi ndër ato zona, kur, as nuk bahëj fjalë me malësorin për një fotografi të grues apo të vajzës së tij, mbasi atje mbretnonte fanatizmi. Kam pyet, si asht e mujtun që Shani, ka mërrijtë me fotografue një nuse që shkon tek shtëpia mbasi ka hy ndër uratë (një zakon i vjetër), mbas lindjes? Më ka shpjegue mbesa e Shanit, Veronika, që shumë nga fotot e vështira të asaj kohë, madje, edhe të pamujtuna me u mendue me i ba, Shani i ka krye me anën e miqësisë që kishte formue me priftnit dhe mësuesit e atyne krahinave. Këta dy figura në fshat ndëroheshin dhe rëspektohëshin pa u diskutue fjala e tyne. Ata i siguronin fshatarët se kjo foto nuk ka asnjë qëllim të keq dhe, se, Shani, asht nga ata burra të ndershëm që nuk e shpërdoron besimin e tyne. Mbas marrjës së këtij thesari nga shteti komunist, Shanit i patne prishë edhe shtëpinë ku banonte, gjoja i ra plani, kështu, ai nuk bani ma ditë të mirë. Edhe ky ma shumë plasi, se vdiq! Sot, Fototeka e Shkodrës, duhët me pasë mbi njëzetmijë negativa të vegjël të fotografit njohun shkodranë Shan Pici.

PROF. KOL ASHTA

Asht ndër intelektualët ma të kulturuem dhe ma punëtorë që ka pasë Shkodra në periudhën e komunizmit. Ka lé në Shkoder me 3 korrik 1918. Asht diplomue në Romë në vitin 1942. Puna e diplomës së tij ishte për poetin At Gjergj Fishta, dhe mund të thohët me plotgojë, se ajo temë e ka shpëtue nga zhdukja… mbasi jetonte me aq frikë, sa i dukej çdo çast se, po i troket dera dhe erdhën me e marrë… I ruhej këmishës që kishte në trup! Gjithmonë me ankth mbasi e njihte mirë sistemin totalitar. Në vitin 1956 e kishe përfaqësues në provimin e maturës për gjuhë dhe letërsi. Mbas tri ditësh që bamë provimin e hartimit më ndaloi në rrugë dhe, më tha: “… e di se ke pasion pikturën por, të këshilloj me u marrë me letërsi, mbasi hartimi i yt më ka lanë mbresa…” – Unë tue përfitue nga miqësia e tij me Prof. Gaspër Ugashin, iu përgjegja: -“Ju falëm nderës për këshillën, por, ba me shkrue shka kam në mend dhe në zemër, shumë shpejt pushkatohem…”. Mbetëm miq! Kam shkue shpesh mbas vitëve 1985. Më pat tregue se, kur, asht krijue Lidhja e parë e Artistëve dhe Shkrimtarëve në Tiranë, mbledhja ishte ba në Teatrin Popullor dhe, se mbas syparit të skenës ka kenë vetë Enver Hoxha, me grupin e Sigurimit të Shtetit, për me ndigjue me veshtë e tij, shka flitët dhe a po vëprohet simbas porosisë së tij, nga ana e Sejfullah Malëshovës e Nako Spiros. Kohët e fundit aty nga 1991, më porosiste, me pasë kujdes prej komunistëve. – Kur flet ti në radio, – më thonte – unë, tue të ndigjue ty, kam frikë se më gërset dera e vijnë me më marrë mue, pse të ndigjoj ty! E pata pyet se, pse kishte aq frikë të madhe edhe tashti? Më pat tregue: “Në vitin 1946 më patnë çue mësues në Berat. Njëditë kur po këtheja nga shkolla, aty nga ora 14.30, pa hy në rrugën e shtëpisë ku banoja, një grup partizanësh vërriti me të madhe: “Ndal, ku vete, nuk sheh nga sytë!”- Unë u stepa në vend. Pa mbarue mirë këto fjalë partizani, u ndigjue një breshni automatikësh e armësh…kur, shka me pa? Ishte i lidhun për trungun e një peme brij rrugës një djalë i shtëpisë ku banoja me qira, iu coptue fëtyra nga plumbat e mitralozave… gjaku i gufonte dhe për pak minuta rrëkaja e gjakut tij mbuloi rrugën. Kur u afrova tek dera e shtëpisë, nana e djalit të vramë më doli përpara dhe, më tha: “Profesor, e pave se ç’më bënë komunistët”? Unë ishe aq i topitun dhe i friguem sa nuk flitshe fare… Hyna në dhomën teme dhe nuk dola dy ditë… Prej asaj kohë unë kam tmer me pa në rrugë edhe një ushtar tue kalue, mbasi më përsëritët menjëherë skena që përjetova para 40 e sa vitësh në Berat! Komunistët janë të tmershëm kudo, por komunistët shqiptarë janë të pakrahasueshëm…”. Ka vdekë me zemër të ngushllueme mbasi pau me sy botimin e vëllimit të parë të veprës së tij, mbi të cilën, punoi pa iu ndigjue zani ma shumë se një gjysëm shekulli. Profesor Kol Ashta ishte ndër të paktit qirinjë në mbretninë e errësinës komuniste, që na ndriçonte mendjën dhe zemrën !

PROF. GASPËR JAKOVA

Në auditorin “At Pjetër Meshkalla” të Universitetit “L. Gurakuqi” të Shkodrës, më 18 mars 1995 Profesor Gaspër Jakovës, iu dha titulli “Mësues i Popullit”. Me atë rasë kam mbajtë këtë fjalë: Dikund, prej Veleçikut, edhe sot, mbas 40 vjetësh më dukët se ndigjoj zanin e Profesorit që ushton ndër ato maje, zanin e Profesorit të Mirë, zanin e Profesorit të “tệshit” që, edhe tashti më dukët se po thotë: “Tệsh po fillojmë…”, zanin e lehtë e të ambël të Profesor Jakovës… që dukej si i marrun se asnjëherë, Ai nuk mërrijti me thirrë në kupë të qiellit: “Po vjen Liria!” E, ky za sa vjen e rritët tue u rrokollisë nëpër ata Alpe që kambët e tija i patën shkelë për çdo pëllambë. Nuk di si më dukët sot, sikur, ky za, vjen e përplasët për ndërtesën e Gjimnazit “28 Nandori”, tue e nda përgjysë, si dikur… Nga e majta ishte Gjimnazi që na privohej ne që ishim në anën e djathtë, ose në atë anë të Pedagogjikes, që thirrej “refugio pecatorum” apo “streha e mkatnorëve”. Asht rasa me kujtue se Profesor Jakova, i njohun jo vetëm, për aftësi të mësimdhanjës po, edhe për kah nderi e burrnia gjithmonë Ai rrëthohej edhe nga dashnia e kolegëve të Tij, po aq të nderuem e, që nuk po mund të rrijë pa i përmendë sot këtu: Profesorët Agetina Ashiku, Ida Lezhja, Simon Rrota, Petro Fundo, Arta Frania, Gema Tirana, Kolë Alimhilli, Taho Shkreli, Rexhep Neziri, Gaqo Harilla, Lazër Kakarriqi, Jorgji Kona, Enver Dizdari, Kolë Ashta, Dedë Shala, Ndriçim Gjata, Esat Haxhi e, shoku e miku i tij ma i ngushtë i gjithë jetës deri në fund Prof. Gaspër Ugashi, të cilët, ma shumë prej tyne nuk vdiqën, por ma mirë me thanë “u ka plasë zemra”… Atëherë ishim të rinjë, profesorët i shihnim nga nota që vihëj në rregjistër; dhe, e kishim të vështirë, me i dallue nga mësuesi, këshilluesi, kujdestari e pse jo, edhe nga prindët tanë, që, jo vetëm, ata na donin me gjithë shpirtë por edhe u mundonin me na ruejtë nga rreziku i ndjekjës e survejimit të mësuesve me “këpucë të lehta”, agjentëve si: Sllobodan Gjerga, Adem Fishta, Jup Kastrati, Luigj Frania, Fadil Podgorica, Enver Thanasi, e veglave të angazhueme me Sigurimin e Shtetit ndër komitetët e rinisë: Jani Çomo, Emil Mborja, Bep Jubani e sa të tjerë, që për punën e turpëshme të tyne, u shpërblyen me bursa studime jashta shtetit… Ndaj atyne përsekutorëve nuk duhët të heshtim! Duhët të ngrisim zanin dhe nuk duhët t’i lejojmë që ata, me qëndrue pranë në një piedestal me Pionjerët e Martirët e arësimit dhe të kulturës sonë shkodrane. Ata janë kenë shkatrruesit e sajë, autorët e “Revolucionit Kultural, të 1967”, si, Xhemal Dini, Sadik Rama, Musa Kraja, Prenkë Sokoli, Halit Isufi e sa të tjerë, deri tek komunisti i qelbun i Korçës, amorali dhe përsekutori i rinisë shkodrane, vegla e ndytë e Sigurimit të Shtetit, xhelati i qelive të Degës së Korçës, Skënder Villa, i cili, nuk gjeti rasë me zhdukë edhe këtë figurë që nderojmë sot, si qindra studentë të cilët, rininë e tyne e kalbën ndër baltat e kënetave të kampëve të shfarosjës… Deri kur heshtje e plogështi? Deri kur frikë?!… Vetëm, atëherë, kur të tregojmë se jemi gjallë, dhe nuk jemi shue, do të prehët i qetë Profesor Gaspër Jakova me shokë!

NJË NDËR TRE…

Në vitin 1993, në një familje po bisedonim për një artikull që kishte shkrue në gazetë Don Simon Jubani, për qendrimin në burg të Pjetër Arbnorit. Unë kam kenë gjithmonë për hapjen e dosjeve publikisht. Përsoni TLR, më kundërshtonte, mbasi ndër tre vetë një asht kenë spijun, madje, ai shkonte pak ma thellë, tue përgjithsue: “…të gjithë jemi kenë spijunë”… Unë kundërshtova mendimin e tij me fakte. Kemi dishrue, kemi bisedue dhe komentue radiot, për përmbysjen e komunizmit prej kohësh me shokët, miqtë dhe të etëshmit për liri, dhe nuk kemi pasë pasoja e këta nuk kanë kenë pak, si: Injac Deda, Luigj Zef Gjeka, Sandër Troshani, Gjovalin Prendi, Mark Çefa, Vlash Gurashi, Zef Mjeda, Ndue Zef Toma, Loro Mazi, Pjerin Naraçi, Vinçenc Çefa, etj… Me ma të moshuem si: Pjetër Gjini, Zef Nika, Vehid Bushati, Ndoc Naraçi, Fadil Kaja, Hodo Kopliku, Haki Serhati etj. Me piktorët si: Ndoc Gurashi, Pjerin Sheldija, Nino Baba, Vladimir Jani, Gaspër Zojzi, Cin Lezhja etj. E, pra, asnjëni nuk ka spijunue kurrë. Në kjoftëse Enver Hoxha, në Tiranë e të tjera qytete të Shqipnisë, ia ka mërrijtë qellimit me ba ndër tre vetë “njenin” spijun, ai ka ngordhë pa realizue këte vepër makabre të tij, në Qytetin e Lavdishëm të të gjitha kohëve, në Shkodër. Unë këtu, përmenda vetëm disa me të cilët jam njohë ma afër, por me dashtë me u zgjatë ma shumë, duhët edhe një volum tjetër me emnat e atyne Burrave, që janë kenë dhe mbetën të nderuem përjetë. Uroj të vijë ajo kohë, që brezat e ardhshëm me këndue prap: “Në Shkodrën tonë ka ra një dritë”…

PROF. GJON SINISHTA

Fisnik i nderuem! Ndër ata male të nalta, maje degëve të një lisi shekullor asht edhe një çerdhe e bame me krande e baltë, ku, Nana vështron e rritë zogjtë e sajë tue i mkue… Një ditë ata fluturojnë… ikin… Në muzg, pa ra dielli, Ajo me sy vështron se, mos po këthejnë të vegjlit prej detit a rrugëve të pafund të pyllit… Dikur, kotët, e kështu, fillon vetmia… Herët në mëngjez, një pupul që sjell era ia këputë shpirtin, një copë skjep i thyem e disa njolla të kuqe, që tokën tonë vaditën për kaq shumë vite, janë aty…Tue fluturue mbi një gêm, mendon me vete: “Po tjerët, a thue, kanë shpëtue?”… Dhimbje, dashni, ankth e trishtim, tue pritë njëditë me i pa… Vajza e zbathun me velin e bardhë si bora me vija të holla bojë qielli që valvitë era, morrlani i vorfnisë pashoqe, mjedis jetëshkurtëve, ringjallë jetën, besimin e shpnesën, vetëm, tue i prekë me duert e Saja të bekueme, e ata, në dhimbje të pakundshoqe thërrasin: “Ooo… Nanë…”. Djali me dru Krygjet në dorë, i zgaçun, me post të ngjeshun krah e qafë… nisët drejt rrugëve të largëta ku, dielli atje përëndon herët prej shtëpijave të nalta. Nëpër shkëlqimet e vezullimet e vetrinave që të marrin sytë, sheh edhe shamia kuq e zi, ashtusi i “pëlqenin” Nanës… Asaj çdo natë, kur kapaktë e territ i bashkojnë çerpiktë, mendja tek ti i fluturonte edhe pse ti kishe humbë. I dukej e zhdukej hija yte por, gjumi e kotollonte e aty, kah e vona e merrte me të mirë me andrra të gjata. As dy gisht letër nuk gjejnë plasë me hi tek perdja që lak ka ba. Nuk asht thanë me u gëzue zemra e Sajë e djegun në mall. Vetëm rrin në vetmi… tue të pritë ty! Fe e Atdhé, për ty Fatos i dijës, ishin arma e yte vërbuese për t’ patënzonë… E… nj ëditë Fitove! Atëditë, të pashë dhe unë sëparit më 25 prill 1993. Papa Gjon Pali II-të, na njohu: “Jemi vëllazën” na tha, na i shtërnguem dorën fort njeni tjetrit si burrat, e, kryet për krye zatetëm si dikur motit ndeshte Shqiptari. Mbi kokat tona valvitëshin flamujt nga flladi i Lirisë së dishrueme… Kur ike s’parit, Fëtyra e yte ishte si maza e tamlit që milte Lokja. Kur erdhe në krahët e Sajë Ajo nuk të njohti atëditë edhe pse shtëpia mori dritë. Çerdhja ishte çartë e krandët shkapërda. Ajo ndjeu erën tande, e era Yte i mbushi gjoksin me gëzim e hare, ku, i rrahte e bardha zemër edhe pse ka 50 vjetë që asht qorre biro! Ajo nuk i sheh thinjat e mjekrrën tande të zbardhun si biluri, veç buzët e shkrumueme të Sajat për ballin tand të vizatun ngjëshi sidikur, kur të kishte në prehën e frigohëj nga zjermia. Ajo ngrohtësi e ytja ishte prap ndër buzët e Saja të plasarituna e të bame shkrum… Rozafa sot për parzëm të ka shtërngue, për atë gji, në të cilin, ti thithe mjaltën që nxjerr pa da goja yte. Ndër ata mure të asaj Kështjellë, tash sa vjet veç kullonte tamth e Sh’Njon në Sh’Njon… për të gjatë Bunës rrëkajë, derdhëj në det, me lot përzi… e porsi tallaz përplasej për brigjët e asaj toke të bekueme, ku, ishe Ti, o Gjon Shqiptari! Ti sot, jé këtu, tek Nana! Fé e Atdhé, ishin dashtnia e vepra yte, e, qé, ku janë!… Ashtu si i mblodhe me Dritë, Dije e Përparim, Ti, Rinisë Shqiptare ia solle pasuninë ma të madhe të Tandën; Virtytin, mundin e djersën, veprën e përjetëshme… Të pastë Nana Yte…Shqipni, me shumë djelm’ e Fatosa si Ti!

Në Muzeun Historik të Shkodrës, më 16 tetor 1994.

“KRYQZONJE!.. KRYQZONJE”!…

“Skënderbeu ka kenë prodhimi ma hyjnor i rracës njerëzore”, Dr. Milan Shufflay (1)

TY O PRIJS’… Si mundet me ndodhë? … N’ Evropë?!…

Uji tue shterrë e, na, tue u mbytë?! …

Dyshoj…Dyshoj …e, tash 50 vjetë mbeta tue thanë dyshoj, derisa u binda për atë që asht fakt. Pra, nuk dyshoj! …si thotë dhe dijetari i madh shqiptar, Dr. At Gjon Shllaku O.F.M.: “Ndër fakte nuk ka kapriço!”(2).

Gjithnjë më ka mundue një mendim, gjithmonë vetëm me vete: “Komunistët në Shqipni a erdhën vetë në Pushtet, apo i solli dikush?”

Kur je tue ecë në një rrugë mali e je lodhë tue pritë me dalë tek shtegu, sa hasë të parin malësor e pyet: “Ku bije shtegu?” e, ai ka me të thanë: “Për 10 minuta mërrinë!,… ti ke me ecë ndoshta, edhe një orë e pele a mërrinë! Madje, ke me fillue edhe me folë me vete: “A këta ishin 10 minutat e atij malësorit!?”…Njëkështu asht kenë Shekulli i XX-të për né shqiptarët, për dikend 10 minuta,.. por, për shumicën besa… i pafund!

Ky shekull, filloi me zhvillime të rëndësishme shumë për né, se u prish ambullia e robnisë turke. Ekujlibri në Ballkan ndryshoi. Të gjitha shtetët e mëdha të Evropës, po bajshin marrëveshje ku, mbi rrëgostë, ku, nën rrëgostë, po, sejcili, tue tërhjekë prej vetes. Gjithkah po rrekëj për shi e shtërgatë. Ky mot u pa qyshë herët në mëngjez në Shqipni, se rêtë e zeza na kishin rrethue gjithkah e, na, veç pritshim kur, po ia fillon…

Qëndrimi i ynë në Luftën Ruso-Turke ishte plotësisht opozitar me sllavët. Kjo papajtushmëni e theksueme ka me u pague shtrejtë prej nesh. Pasojat e luftave ballkanike janë reflektue në vëndimet e kuvendëve e konferencave ç’prej asaj të Londrës, të Versaillës-it e deri në Kongresin e Berlinit. Ajo që filloi për ne me Traktatin e Shën’Stefanit; ku shqiptarët fillojnë me “lypë” tokat e veta “ndër tavolina”, nuk mbaron kurrëma! Më 13 qershor 1878, Lordi Beakonsfielld, në memorandumin e shkruem prej tij, me ia çue Kongresit të Berlinit, në pikën e parë thotë: “Indipendenca e Shqipnisë, përveçse, asht në interesin e shqiptarëve, por edhe ekujlibri i Evropës e kërkon që kjo të jetë një shtet i pavarun, për me forcue murin mbrojtës të Evropës Përëndimore, kundrejt invazionit Sllav.” (Xhafer Belegu. Libri “Lidhja e Prizrenit”, faqe 24, Tiranë 1939.)

Vetëm rreshti i fundit, mjafton me tregue fillimin e tragjedisë së pafund për né. Asht fakt historik që, shumë shpeshë, murët mbrojtëse, përfundojnë në gërmadha…E, më duket, këtë “fat” ka pasë edhe Shqipnia, me shka po shohim sot me sy!..

Austro-Hungaria e mbylli kapitullin e vet, gja që gjalloi sllavët, që tashma, sa në Veri e sa në Lindje, kishin shkye prej tokës sonë sa kishin mujtë. Grekët në Jug, nuk i lanë asgja mangut as Malit të Zi, as Serbisë. Asnjeni nuk asht ngopë asnjëherë as me tokë, as me mish e, as me gjak të Shqiptarit! Njeriut për me u ba hor në të gjithë jetën i mjaftojnë vetëm pesë minuta, e, edhe italianët nuk mujtën me ndejë rahat në 1920, e prap, në 1939, me prëtendimet e tyne aqsa të pa baza, aq edhe të turpëshme për ta, si sllavët e grekët. Pra, Shqipnia u ndodh mjedis zagarëve, ku sejcili u mundue me shkye pjesën ma të madhe për vete, ndërsa, “harusha e bardhë” ma të mirën, që e ka edhe sot…

Fraktura historike e Shqipnisë, sa vinte e gangrenizohëj përditë e ma shumë…

Karakteristikat që e veçojnë shqiptarin në Ballkan; i njohun për atdhetarizëm, burrni, bujari, forcë, trimni, fisniki, mirësi, nder, besë e vëndosmëni me vdekë si me lé, për Fe e Atdhé, e, me la me gjakun e vet të Shenjtë çdo pëllambë tokë që kërkon me i shkelë i huej, kishin formue simpatinë e përjetëshme të popujve të Austro-Hungarisë për popullin Shqiptar. Forcimi i Gjermanisë ishte shpnesa ynë për riformimin e Shtetit të vërtetë Shqiptar, të asaj Shqipnie, që na e thërrasim por, që, kurrë nuk e njohtëm: SHQIPNIA E SKËNDERBEUT, SHQIPNIA ETNIKE, SHQIPNIA E SHQIPTARËVE.

Kësaj Shqipnije, mendoi me i shërbye edhe e ashtuquejtuna “Besëlidhje e Veriut”, në vitin 1943, gja e cila, do të shmangte zbritjen e Rusisë Sovjetike në Ballkan dhe daljen e sajë në Mesdhe.

Antishovinizmi-sllav, nacionalizmi ynë i këthyem në traditë; kanë ba që Gjermania në Luftën e Dytë Botnore me na lejue privilegje të panjohuna në vendët e pushtueme prej sajë, madje, ajo nuk i bani këta privilegje në asnjë vend tjetër të Evropës, ku ineresat e tyne mund të ishin edhe ma të mëdha. Zgjidhja e problemit të Kosovës, prishja e vijës kufinit të 1913, qeverisja e tokave tona nga shqiptarët, hapja e shkollave shqipe në trojet shqiptare, qarkullimi i monedhës sonë në Evropë, etj., forcuan besimin tek të gjithë nacionalistët shqiptarë për bashkimin e trojeve tona. Këte gja e gjejmë të shkrueme prej kryekomandantit të forcave gjermane në Shqipni, Besel, në librin e Dr. Aurel Plasarit, “Vlera Shpirtërore”, ku, shkruhët: “Me hyrjen e ushtrisë gjermane në tokën tuaj, pavarësia e Shqipërisë do të jetë e siguruar, mbasi garant do të qëndrojë Rajhu i Madh Gjerman, dhe ushtria ngadhënjyese e tij, e cila kundrejt tokës suaj nuk ushqen kurrfarë prëtendimësh.”(3). Ndërsa, në relacionin e Militarbefehlshaber Sudost të Vermahtit, shkruhët: “Një administrim ushtarak në kuptimin e mirëfilltë në Shqipëri, nuk ekzistoi… Politika shqiptare e Gjermanisë pati si parim prijës rëspektimin e Shqipërisë si Shtet neutral dhe i pavarur”. (4). Pushtimi fashist i Shqipnisë nga Italia solli pasoja jo vetëm, për ne por edhe për ata, mbasi gjithmonë u konsideruen pushtues me armë. Kjo pranohët edhe prej tyne; në kujtimet e Kontit Çiano e Giro (5). Ndërsa, Konsulli Meloni, shkruan: “Në shkollat e Shkodrës të drejtuara nga Françeskanët e Motrat Stigmatine…propagandohëshin ndjenja të një nacionalizmi të ekzagjëruar, antipatie e urrejtjëje ndaj Italisë”(6). Qëndrimi jodashamirës i Italisë ishte i ndrymë në zemrat e shqiptarëve që me vrasjën e atdhetarit Luigj Gurakuqi, në Bari, në vitin 1925.

Me Myslimanët si shumicë popullsie ata treguan kujdes, punuan shumë me zbutë konfliktin. Deri diku ata ia mërrijtën qëllimit me privilegjët që ju banë në rrugët tregtare tue i pasunue në një kohë rekord, me disa bursa për shkollat ushtarake e tregtare, si dhe me lidhje të shumta martesore me ta. Ndersa, Orthodoksët, shumica u banë preh e grekëve dhe jugosllavëve nëpërmjet të kurthës së komunistëve, tue i premtue marrjën e Pushtetit mbas luftës, tue i nxitë jugorët që të shpejtonin për “çlirimin” e Jugut dhe formimin e Qeverisë në Përmet, në maji të vitit 1944, kur, ende nuk ishte “çlirue” as Tirana. Premtimi bani që me shkue mbas tyne mjaft rrugaça e vagabonda, që kur, u doli kllapia ma vonë me paturpësi pranuan; se “jemi gënjye, ishim të rinjë…kemi patur fjalët ndryshej… nuk na kanë thënë kështu…!?” Me këta komunistë “nacional-çlirimtarë”, fatkeqësisht u bashkuan edhe disa intelektualë dritëshkurtë, që gjatë luftës e mbas luftës u pushkatuan, u burgosën, u interrnuan me far’e fis, si mos të ishin kenë kurrë. Populli i shkretë mbet popull si gjithmonë tue pëlqye e tue hangër rrenën ma të bukrën. Kështu shovinistët sllavë me një rrugë kryen dy punë: Edhe ruanin zonat e tokët që na kishin grabitë me kohë, e bashkë me tokën siguronin edhe varësinë e plotë të Pushtetit të ardhëshëm e të rraskapitun, që po, dilte nga lufta. Këtë punë rusët do ta kryenin ma së miri me jugosllavët porsa në Shqipni filloi të ngjallët shpresa për fitorën e komunizmit, në vitin 1941, në luftën kundër gjermanëve. Na ishim të pushtuem që në vitin 1939, e zani nuk po i ndigjohej komunistëve, as të grupit të Shkodrës, as të grupit Korçës, derisa u dha urdhni prej bolshevikëve të Moskës. Vetëm atëherë jugosllavët erdhën tek ne e formuan Partinë Komuniste Shqiptare. Kjo ishte edhe në favor të Aleatëve, sëpse Tito, ishte i garantuem nga anglezët e rusët për atëherë e për të ardhmën. “Shyqyr” kishte vdekë At Fishta, dhe nuk po shihte jo vetëm “klyshtë” e Rusisë, po vetë Rusinë staliniste tue kapërdi si një kafshatë gjithë Evropën Lindore, prej vendëve Baltike deri poshtë në Ballkan, bashkë me Shqipninë e deri në Berlin. Për këtë katastrofë historike në Evropë, nuk kishte kend ma adapt se komunistët tanë anadollakë! Balli Kombëtar dhe Legaliteti nuk u përkrahën nga askush, vetëm se, ishin nacionalistë; gja, që, edhe gjatë luftës ata e paguan me lëkurë. Këtë e shkruan me paturpësi vetë Ramiz Alia, në librin e tij “Enveri ynë”: “Nuk ishte e lehtë që në mes të vorbullës së Luftës, t’i këthejë pushkën Ballit”(7). Kjo vërteton ma së miri vëllavrasjen, atë, që na, e thërrasim luftë civile. Kjo tregon kjartë se Aleatët, nuk kanë mendue kurrë për me formue Shtetin Shqiptar, me tokat që i përkasin, përderisa, PUSHTETIN JA LANË NË DORË KOMUNISTËVE. Kjo ngjau se interesat e tyne ishin ma të mëdha për shtetët fqinjë sësa për né. U harrue fare (apo u la me dashje!?) se forcimi i Serbisë në Ballkan, do të sillte vetëm Luftë… e asgja tjetër, kjo, qé ku asht edhe sot! Pasojat e Luftës janë kenë një katastrofë për gjithë Botën, po Shqipnia, humbi gjithshka, madje, ma keq se të mundunit në këtë Luftë. Ai që e pagoi ma shtrenjtë asht kenë qyteti i SHKODRËS, shkatrrim të cilin, e pranon vetë Enver Hoxha, kur shkruan: “… mëqenëse katoliçizmi shqiptar e në veçansi kleri ishin pëngesa më e madhe për triumfin e komunizmit në Shqipëri, qeveria nuk do të kursente asnjë përpjekje për t’i shpartalluar ata.”(8) … E, bashkë me këtë qendër të Katoliçizmit që ishte QYTETI MARTIR I SHKODRËS, do të shpartallohëshin edhe Ata fatzez Shqiptarë, që ishin Atdhetarë të vërtetë, në gjithë Shqipninë, tue u cilësue prej komunistëve si: tradhëtarë, kolaboracionistë, fashistë, nazistë, spijunë, ballistë, zogistë, armiqë gjakpirës e gjithshka që të çonte drejt parullës së paharrueshme “plumbin ballit”. Këta Aleatë asht fakt se asnjëherë nuk kanë protestue kundrejt komunistëve për pushkatimet, burgosjet, torturimet, interrnimet dhe zhdukjet e qindra e mija familjëve e fisëve me akuza fallse, si agjenta e spijunë të këtyne shtetëve, por shka asht edhe ma keq, kur vinin atdhetarë të arratisun në Shqipni me luftue ndër malet tona kundër komunistëve e zbritnin me parashuta, ata u kapnin si pulat në tra, se ishin të tradhëtuem prej vendit ku niseshin. Prap edhe ma keq, kur, kriminelët Enver Hoxha e Mehmet Shehu, (që kishte therë në thikë me dorën e tij qindra ushtarë rob lufte italianë, të lidhun duersh e kambësh tek Ura e Mifolit, pranë qytetit të Fierit), dhe po u këthenin nga Moska në vitin 1961, mbas prishjës me sovjetikët, në vitin 1962, ishte Qeveria italiane ajo që na “i solli shëndosh e mirë”, pa na i gjetë “gja e keqe” në aeroplan deri në Tiranë… Ky ishte një turp i pashembull në histori!… Shkodra e pagoi ma keq se Berlini, se ajo që u ba në Berlin, në vitët e Luftës së Dytë vazhdoi me u ba në Shkodër, për 50 vjet rresht e pandërpremje me Katolikë e Myslimanë, tue na shpartallue si mos ma keq e, tue na sjellë në këtë humnerë, ku, ndodhemi edhe sot. Amerika, – Liria – e andrrueme e popujve të zaptuem, mendoi vetëm për zonat e mëdha e që i interesonin asaj. Për né as nuk mendoi fare, sëpse, “na për atë ishim një pikë uji në oqean”. Me gemin e larit në dorë Rusvelti, i thurte komunistit Stalin “kunorën e lavdisë”, për fitorën mbi fashizmin e nazizmin tue i shtërngue dorën në Jalta, bash këtij diktatori ma të madh të shekujve, tue i dorëzue Evropën Lindore shkjaut përbindsh rus për me e çue sa dekada mbrapa, tue e dijtë shumë mirë se shka kishte ba ky terrorist mbi popullin e vet, e shka kishte zaptue ai, që, qyshë atëherë e deri sot, prej tij po ngordhin për bukë.

Evropa plakë u gangrenizue ç’prej asaj kohë, sot, e kushedi, deri kur…Anglezët me shpirtë ndër dhambë tue lutë Zotin që ra Normandia, përkrahën jugosllavët komunistë të Titos, tue i sigurue tokat e grabituna përsa ishte gjallë. Influenca në Bosfor, Dardanele, Suez, në Detin Egje e përtej kontinentit ishin kënaqësia e Mbretnisë së Madhe.

Franca kënaqej, thirrëj “forcë e madhe”, edhe pse turpi i pushtimit për dy javë prej Hitlerit, nuk ia mori aspak fëtyrën. Nën maskën e vjeter të “Revolucionit” të dikurshëm, ajo vazhdoi me përkrahë e me eksportue diktatorë, terroristë, kriminelë, socialistë e masonistë, në të gjithë globin, si: Polpotin, Enver Hoxhën, Komeinin e kushedi sa të tjerë, të rinjë, se ata u plakën e ngordhën. Ambasada e sajë në Tiranë, nuk cënohej edhe pse ishte e blokut “Përëndimor”, se, ajo bante një përjashtim…ishte “përparimtare”, kështu, e “vlerësonin” edhe jugosllavët dhe sovjetikët! Kur u ndanë zonat e influencës, Shqipninë nuk ua kapi lapsa! Të gjithë Aleatët vazhduan politikën e paraluftës me ne. Misionet Përëndimore u tërhoqën prej këtu, tue e lanë SHQIPNINË EVROPIANE nën kujdesin “atnor”, mëshirën robnuese, thundrën komuniste gjakatare staliniste sllavë dhe oriental: Tito, Stalin, Mao Ce Dun, dhe veglës ma të ndytë të tyne në historinë e Shqipnisë, masonistit turkoshak Enver Hoxha. Shovinistët jugosllavë ishin instruktorët dhe drejtuesit e Pushtetit tonë “popullor”. Këta komunistë shqiptarë u treguan nxanës të zellshëm dhe shembullorë në tradhëti e poshtërsi, tue ia kalue edhe “mësuesit” të vet. Aleatët tue na lanë kështu, lejuan që na me u trajtue si Kroatët Katolikë prej Titos, Vendët Baltike, Polonia, Hungaria, Çekia etj., prej kriminelit Stalin, apo krahinat e Rusisë zhvillueme deri në skajët e akullta të Siberisë, që guxuan me kundërshtue bolshevizmin e kolektivizimin ndër kolkoze dhe që u zhbinë me rranjë nga faqja e dheut. Mandej, ajo që u ba në Shqipni, nga vetë komunistët shqiptarë asht shembull i provës së saktë të shkatrrimit të vendit në mënyrën ma shnjerëzore, të pakrahasueshme antiatdhetare ndaj vetvetes. Na për fat të zi u bamë plaçkë eksperimentimi të ideologjive ma regresive të Shekullit të XX-të, me metodat ma primitive të paganizmit dhe ato moderne të komunizmit, sikur, të mos kishte asnjë popull tjetër ma të përshtatëshëm për laboratorët e tyne barbare terroriste tue fillue prej metodave, krimeve barbare stalinjane e deri tek “komunizmi enverian”, të pashëmbullt në historinë e diktaturave të shekullit. E, kështu, do të ndodhte përderisa, Shteti Shqiptar drejtohej nga katili amoral e anadollak Enver Hoxha. Qé, si shkruan një bashqytetar i tij i nga Gjinokastra, i ndjeri Muntaz Kokalari, më 9 Nandor 1944: “… Fatkëqësia e kombit tonë dhe e Shqipërisë së gjorë është se ka rënë në dorë të një njeriu përbindsh, tinzar, hakmarrës, inatçi, dinak, magalloman, egoist, që i do njerëzit nën vete, kumarxhi, gënjeshtar e kur qe jashtë për studime nuk dha asnjë provim, mbeti pas kabareve, kazinove, etj. Fëlliqi botën me borgje. Ne intelektualët e Gjirokastrës ia dimë të gjitha dhe sa i vlen lëkura, prandaj, kërkon të na asgjësojë. Po, kam besim se këtij batakçiu bashkë me djajtë e kuq shpejt ka për t’i dalë boja.” (9). Ky, pra, ishte “Enveri ynë”, për të cilin ka shkrue dyshepulli i tij, turkoshaku boshnjak Ramiz Alia, ky ishte ai, që shokët e tij lindin njëherë në shekull, madje, zor se i gjindet mostra ndër njëzet shekuj; ky ishte “komandanti lëgjendar” i Luftës Nacional-Çlirimtare, që pritej nga shoket e tij partizanët se do të sillte “Lirinë”… “Liria e popullit” do të vinte në tokat e “çliruara” me fjalën e parë të parullës “Vdekje…” (V.F.L.P.) dhe me të vërtetë, kudo në zonat e “çliruara” filluan vrasjët dhe plaçkitjët, kudo këndohej kanga “Hakmarrje rini…” dhe asnjëherë, nuk asht shkrue sa vetë u vranë pagjyqe si “bashpunëtorë” të okupatorit, apo “trathtarë e ballistë” etj., ndër zonat e “çliruara” nga “çlirimtarët”. Kurrë historia e deritashme nuk ka zanë në gojë reprezaljën e bame nga bombardimi i anglezve mbi popullsinë civile të Tiranës, me 13 Tetor 1943, në orën 13,13, ku humbën jetën mbi 500 vetë me lugë në gojë. Asnjëherë nuk u tregue fakti i zhdukjes së mbi 12.000 kosovarëve në brigjët e Ulqinit dhe të Tivarit, që kanë skuq detin Adriatik të tradhëtuem nga komunistët e shitun shqiptarë. Të kujt ishin viktimat? Kush i vrau këta shqiptarë? Apo, ndoshta, shifrat e të vramëve nga “çlirimtarët” janë ma të mëdha se të pushtuesve? Këtë, na nuk e dimë, na vetëm dimë se kemi ndejë tue vra njeni tjetrin në këtë luftë, ku, siç shkruan Abaz Ermenji: “… Çdo laro me pushkë në krah ka rasë të bëjë ligjin, ku terrori bëhet si një ankth i padurueshëm”. Na do të shohim me sytë tonë se socializmi, do të ndërtohet me të vërtetë mbi KAFKA dhe emblema e “Përparimit” do të jetë RRASHTA! Këto do të ishin thëmelët e Pushtetit “Popullor e Demokratik” në Shqipninë e Re, që solli “jetën e lumtur”, “barazinë” padallim feje, krahine dhe ideje… e sa të tjera parulla me “lugë ari” me të cilat, kuhej, mashtrohej e ngopej me rrena i shkreti Popull Shqiptar! Kur i ranë leskrat e doli boja e vërtetë e materialit kallp, që ishte përmbrenda, ishte vonë, shumë vonë… mbasi lufta civile nuk shmangëj ma… Këtë bani Enver Hoxha, me komunistët e shitun të tij!…

Po, kush ishin këta komunistë? – Këta ishin “çlirimtarët”!

Historiani A. Ermenji, shkruan: “Në të vërtetë, edhe sikur të gjithë shqiptarët të shkriheshin në luftën kundër gjermanëve, nuk mund ta shpejtonin as për njëditë tërheqjën e këtyre nga Shqipëria, derisa këta, të mos thyheshin prej fuqive të mëdha…”(10). Pra, kur forcat gjermane po tërhiqëshin prej Shqipnisë, zonat e lanuna të lira prej tyne, këta partizanë “çlirimtarë”, i quanin të “çliruara” prej tyne…

Ata ikën nga Veriu për në Gjermani; Jugu e konsideroi “çlirimin” prej tij, tue e vlersue “meritë” të luftës së tyne “nacional-çlirimtare”… Sikur, Gjermania, të ishte “dikund” kah Turqia, atëherë “çlirimtarët” do t’ishim na Gegët që do të vraponim mbas tyne…tue thirrë: “e çlirueme!” Partizanët u banë si bishat e egra të pyllit dhe ushqehëshin vetëm me gjak njeriu, kudo ku i shkelte kamba. Komunistët pëlqyen jetën e pyllit, ku si kafshët e egra shkyejshin intelektualët tue i nxjerrë me gishta gabzherrët prej ku, delte fjala e së vërtetës, dijës, kulturës dhe përparimit. U lëshuan si hijenat ndër vorre me nxjerrë eshtnat për me i thye dhe me i tretë, se kishin frikë se mbrenda tyne do të ruhej edukata dhe kultura Evropiane Perëndimore. Ishte pra, lufta kundër Qytetnimit Evropian, luftë shumë e rrebtë dhe shpartalluese prej padijës rranuese fshatareske, që shfryente dufin e sajë tue djegë libra e biblioteka, tue plaçkitë muzeume e tue u mundue mos me lanë në kambë asnjë vepër arti e kulture, deri ndër veprat e kultit. Ishte alergji e Lindjes ndaj qëndrimit Përëndimor të Shqiptarëve, që nuk u pajtuan kurrë me pushtuesit, përderisa, asnjë krahinë ose fshat kurrë nuk ka përdorë gjuhën e dhunuesit. Edhe këtë Gjuhë që na e ruejtëm ndër shekuj, ishin komunistët që me paturpësi i vunë “pushkën dhe kazmën”, tue na imponue përdhunisht “gjuhën e njësuar”. Kështu, komunistët bashkë me pseudo-intelektualët kanë varrosë përsëgjalli Gegnishtën e At Fishtës dhe, vetëm kështu, përdhosën Malët bashkë me “Kanunin e tyne” e vetëm, kështu, servilët e shërbëtorë besnikë të Titos e të Stalinit, masakronin edhe njëherë përsëvdekuni Gjeçovin me shokë. Ishte luftë e ndërsyeme e Jugut kundër Veriut. Ishin politikat shekullore të shovinistëve që përfituan prej kausit të mbrendshëm, të cilët në këtë moment përdorën komunistët anadollakë, për me përfitue ata vetë gjanë ma të rëndësishme: “përçaj e sundo!”, tue shfrytzue inferioritetin e Jugorëve, që ua kishte dobësue arësynë. Kenja e Kryeqytetit Tirana në Veri gjithmonë qendër politike, kulturore, morale dhe ekonomike e një populli, Toskëve u dukej shburrnim ikja prej Vlonës. Ishte koha ma e përshtatëshme që Gegët duhët t’i damshpërblenin me lanjen në “duart e tyre” të Pushtetit “Popullor Komunist”, fara e të cilit, u hodh në Përmet, Berat e kudo ku mujti me bijtë, ashtusi binë fara e keqe. Ishte lufta e “Internacionalizmit Proletar”, që fikë e shuen ndjenjat Atdhetare tue nxitë Luftën vëllavrasëse, që asht rranimi i popujve, tue përdorë ideologjinë marksiste-leniniste kundër Atdheut, Zotit e Besimit, tue ndezë mëllef e urrejtje mes vëllazënve si dhe, tue i shpërblye për këtë “meritë” shumë aventurirë dhe fondamentalistë me poste partie e shteti, tue i privilegjue në Sigurimin e Shtetit terrorist me rroga të majme, medalje, dekorata, tituj, grada shkencore, spaleta ushtarake, bursa studimi jashta shteti etj., që po i gëzojnë edhe sot. Injorantët, servilët, hipokritët dhe imoralët agjentë, ishin ndër sferat ma të nalta të partisë dhe të shtetit komunist oriental shqiptar. Fanatikët e palosun ndër fletët e tesërave të P.P.Sh. mërrijtën deri aty sa, edhe një marangoz shkodranë, Tuk Jakovën, mbasi kryen punët e veta me te…e ngordhën burgjesh, tue i shkatrrue dhe familjën në interrnime me një strajcë plaçka të varuna në shkop, si dikur endacakët, vetëm për motive fetare dhe asgja tjetër. E, sa, si këte?… Ishte Lufta e klasave nën maskën e së cilës u mëshefën luftat ma djallëzore e të pabesa të komunistëve ndaj Popullit Shqiptar, tue i ngritë këto deri në piedestalin e “Revolucionit Kultural”, termi ma përqethës i fjalës “Revolucion” për të gjithë ata, që e kanë provue atë. Ky “Revolucion Kultural”, dhunoi botnisht LIRITË DHE TË DREJTAT E NJERIUT, tue shpallë Shqipninë e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut e djepin e Nanë Terezës, të parin “Shtet Ateist” në Botë. Ky ishte diktatori Enver Hoxha, me pasues qosën e oborrit të blokut udhëheqësve Ramiz Alinë, “besnikë” të pandamë, në tradhëtinë e madhe kombëtare ndaj Atdheut të vet. Ishin këta udhëheqësit e të gjitha këtyne LUFTAVE të flligta, që u përplasën për shkambin e Ilirisë dhe në veçansi për Kështjellën e Gencit e Teutës, djepin e Atdhetarizmës e folenë e kulturës. Gurt e Rozafës ishin thëmelët gëdhenuna të Kulturës Evropiane, të vëndosun nga Kreshnikët Atdhetarë Shqiptarë, të murosuna përjetësisht me Gjakun e Martirëve, që u derdhë rrëkajë prej majës së Bratilës së Deçiqit, e deri poshtë në detin Jon, për FE, ATDHE E PËRPARIM EUROPIAN. Ishte Shkodra, Kështjella e pathyeshme, ma e forta, ma e pastërta dhe ma e vëndosuna në shkambijtë e Veriut, antishoviniste Sllave dhe, për rrjedhojë ma antikomuniste, që u dogj e u përlue nga të gjitha këto lufta barbare e të përgjakëshme, një GJENOCID I VERTETË, që nuk i ka provue asnjë qytet tjetër i Evropës e, … ndoshta… Ishim të gjithë Shqiptarët e izoluem mjedis QYTETNIMIT – PA DRITË, ishim të gjithë të uritun e të etëshëm, mjedis EVROPËS – PA BUKË E, PA UJË… e, besoj, nuk ka dhimbje ma të madhe për Shpirtin e vuejtun e të mjeruem, mjedis BALLKANIT, sësa VETMIA. Ishim në një burg e vorr të përbashkët, ku, nuk na ndahëshin: torturat, rrahjet, policët, pështymjet, agjentët kriminelë të Sigurimit të Shtetit, pushkatimet, shpifjet, terrori, shkopinjtë, krizmat e automatikëve, survejimi, dhuna, mashtrimi, gënjeshtra, propaganda, padija, shnderimi, përdhunimi e poshtnimi me shputë për faqe të Burrit, një GJENOCIT, që, jo vetëm, sundoi për 50 vjetë një popull Shqiptar, tue rrafshue përtokë gjithshka të mirë por, shka asht ma e keqja; tue shrranjosë dëshirën për VIRTYT E DIJE, pa të cilat, NUK KA JETË ASNJË POPULL. Ky ishte “socializmi” që na solli Lufta, kjo ishte “Liria” dhe “jeta e lumtur”, që bajtëm 50 vjetë mbi shpatullat tona të dërmishuna, tue ecë çdo ditë zvarrë nëpër Gjetseman, me kambë të zdathuna e të gjakosuna drejt Golgotës, tue u ruejtë mos me u rrëzue… tue u ruejtë mos me ndy fëtyrën… Më duket se, ia mërritëm!… E vetmja FITORE!… Na u duk se po shpëtojmë njëherë… kur Gjon Kenedi, Papa Gjoni i XXIII-të dhe Nikita Hrushovi, filluan me mendue për me i lanë dishka të mirë njerëzimit… Kenedi me vdekjën e Tij, mori gjithshka me vedi… e, na… mbetëm në llomin e baltën orientale ku ishim zhytë… U deshtën edhe 30 vjetë të tjera me ardhë Reagani, Gjorgj Bushi, Gorbaçovi dhe Papa Gjon Pali i II-të, (prap Gjon) e, me ra Muri i Berlinit, më 9 Nandor 1989… A mendoni se ai mur ka ra vedit?! … Ai ra… e, na bërtitëm si të çmendunit…”Për ZOTIN… RA!…” . Ranë gati të gjitha “muret”, përveç, se… në Shqipni… U hapën Kisha dhe Xhamija dhe rrëzuan mitin… Ra edhe Enver Hoxha!… Për ZOTIN RA!… Me lot përfaqe përqafohëshim me njeni tjetrin e nuk e besonim vetes… Ai tërhiqej zvarrë rrugëve të Shkodrës, Tiranës e mbarë Shqipnisë e, na, nuk e besonim… se, na kujtohej dhimbja e brengët sa vjeçare të zemrës…

Këtë dhimbje kaq të madhe që na therte Shpirtin, nuk kemi turp me e tregue se, nuk asht ligështi ashtusi nuk asht poshtnim me tregue vorfninë, madje, asht virtyt! Asht triumfi i lumnisë njerëzore mbi mjerimin e pakufi, asht fitore e jetës mbi propagandën përbindshe e mashtruese, mbi parullat shkatrrimtare të “vdekjës”, që për 50 vjetë punuan vetëm për depërsonalizimin shpirtnuer e moral të njeriut, për me formue atë që thirrëj: “njeriu ynë i ri, vepra më e shkëlqyer e Partisë”. E, me të vërtetë ashtu ishte: “njeri” vetëm me pamje të jashtme “njeriu”. Pra, me pranue se në nandorin e vitit 1944, Shqipnia asht shlirue, d.m.th. që në Shqipni me ngritë një “monument” turpi, për PRANGAT E ROBNISË dhe të DIKTATURËS 50 vjeçare, të feudalizmit bizantin e aziatik të komunizmit shqiptar e, nuk duhët të harrojmë kurrë, se: “NJË POPULL QË PUTHË PRANGAT E VETA, NUK MERITON ME KENË I LIRË!”, ka thanë Don Kolec Prennushi, në librin e Tij: “Rrimë shtremt e flasim ndrejtë”. (Fq. 104, viti 1931). Në fund të fundit, na kemi edhe pse me u krenue, kem pse me u krenue se, na ishim ata, që për 50 vjetë, asnjëherë nuk e kemi harrue Formulën që na ka lanë Imzot Pal Engjulli… që, na e mbajtëm ndër mend, e mbajtëm edhe në zemër e shkuam tue e bajtë vesh në vesh… edhe pse për Té, né “ata” na vritshin e, prandej prap na, u RINGJALLËM!… NA U RINGJALLËM, do të ecim përpara, po, edhe do të PËRPAROJMË!… PO, PO, DO TË PËRPAROJMË, ASHTU, SI, KA PËRPARUE GJITHË EVROPA! DO TË PËRPAROJMË, SE JEMI PJESË E PANDAME E TOKËS SË SAJ!… Ju jeni, ata, që edhe 2000 vjetë ma parë, thirrët: “KRYQZONJE!… KRYQZONJE!…” edhe e kryqzuet… edhe e therët… edhe e mbytët…. por, AI U RINGJALL!..

Ju, u plandosët përdhé, por, nuk e keni besue e keni vazhdue prap … prap, keni vazhdue edhe me né, prap, tue vrritë: “KRYQZONI!.. KRYQZONI!..”, se, dhe këta, janë mbasardhësit e Tij.

Na prap, do të vazhdojmë me kenë, ju, prap nuk keni me besue!..

E na, prap, do të vazhdojmë me kenë, se, jemi kenë dhe jemi mbasardhësit e Tij e, prap do të FITOJMË, edhe pse ju, na keni gozhdue…edhe pse ju, edhe na keni vra…

NA GJITHMONË DO TË JEMI!.. SE JEMI MBASARDHESIT E TË MADHIT SKENDERBE! E, SE JEMI SHQIPTARË! … A merrni vesht?

NA J E M’ S H Q I P T A R Ë !…

Shenime për “Kryqzonje….Kryqzonje!”:

Dr. Milan Sufflay: Albanolog i njohtun Kroat, që ka botue në vitin 1926 librin “Serbët dhe Shqiptarët”. Asht vra pabesisht nga serbët në vitin 1931, për dokumentat historike që ka shkrue në lidhje me Shqipninë.
Dr. At Gjon Shllaku O.F.M. (1905-1946) Asht pushkatue nga komunistët me 4 mars 1946, i akuzuem për formimin e Organizates antikomuniste “Bashkimi Shqiptar”. Shprehja asht marre nga artikulli: “Magna charta e shekullit të sotshëm” botue në revistën “Hylli i Dritës”, nr.1-2, fq. 252, 1941 1941.
Paraqitja objektive e disa fakteve historike nga Dr. Aurel Plasari, me ka shty me marrë disa referenca kryesisht nga libri “Vlerë Shpirtërore”. Ky citat asht nxjerrë nga libri “Historia e Shqipërisë”, III, fq. 553.
Landerberichte des Militaresch Befelshabers Südost, C. Albanien në BM, RW 40, Band 116a. Viti 1944-45 (pa datë).
G. Ciano: Diario (1937-1943) Milano 1980, fq. 283. Në librin e Dr. Aurel Plasarit “Vlerë Shpirtërore”, fq. 22, Tiranë 1994.
Konsulli Meloni. Attivita contraria dei Frati Franceskani. Telegrami i tij me 23 qershor 1939, në ASMAE.
Ramiz Alia në librin “Enveri ynë”, fq. 19, botue Tiranë 1988.
Enver Hoxha: Selected Works, Vellimi i I-rë, fq.438, Tiranë 1974.
Muntaz Kokalari: Atdhetar, intelektual gjinokastrit i pushkatuem pa gjyq prej diktatorit E. Hoxha, në ditët e para të marrjës së pushtetit nga komunistët. Citohet pjesë e letrës së Tij, drejtue Z. Makbule Xhomo Vrioni, me 9 nandor 1944, në Tiranë. Origjinali ndodhët në AQSH Tiranë. Botue në gazetën RD, e shtunë 29 prill 1995, fq. 5.
Abaz Ermenji: Historian shqiptar, citati asht nxjerrë nga: 11.“Vepra e citate”. Fq. 473., dhe (11). Fq. 474.

LISTA EMNORE:

A, a. Shenim: Emnat me shkronja të forta janë të vramë ose të vdekun në burgje.

Abati i Mirditës, në rolin e Ipeshkvit të krahinës, faqe 154, 170,

Abati, Kel, 88, 265.

Abdullahi, Shaban, 107, 270,

Acarovë, Kosovë, 92,

Ademi, Fasli, 19,

Adriatiku, deti, 381,

Agushi, Iljaz, 165, 220,

Ahmet, Prof.Isak, 57,

Ajeti, Prof.Idriz, 254,

Aleatët e Luftës së Dytë Botnore, 45, 111, 354, 378, 379,

Alia, Jakup Dan, 108,

Alikaj, Prof. Rebi, 60,

Alimhilli, Prof. Kolë, 62, 371,

Alpet e Shqipnisë, Bjeshkët e Nêmuna, 9, 32, 33, 34, 163, 273, 275,

Alia, Riza, 117,

Ambasada Italiane, 154,

Amerika, amerikan, 28, 116, 155, 225, 293, 294, 379,

Anadolli, anadollak, 27, 293,

Ana e Malit, krahinë e Shkodrës, 29, 261,

Anamali, Prof. Syrri, 115, 120,

Anglia, anglez, 28, 84, 86, 114, 116, 125, 155, 157, 217, 223, 269, 272,379,

Anglo-Amerikan, 64, 119, 127, 137, 143, 173, 199, 222, 223, 224,

Ankona, qytet it. 344,

Anticho-kap. Italian(it), 218,

Ara e Pashës, 260,

Arapi Tol, 130,

Arbnia, Arbëria, Shqipni, Shqipëri, 12, 58, 337,

Arbnori, Pjetër, 332, 372,

Argjipeshkvi, Argjipeshkvia, Institucion fetar katolik, 167, 171, 346,

Argjipeshkvia e Durrësit, 154,

Arkivi i Ministrise së Punëve të Mbrendshme Tiranë, Institucion shtetnor. 210,

Arkivi i Shtetit Shqiptar – Tiranë, 157, 166, 167,

Arra e Madhe, lagje në Shkodër, 10, 300,

Asamblea Kushtetuese, 75,

Asizi, it. 168,

Asllani, Av. Suat, 119, 143,

Ashiku, Dr. Alfred, farmacist, 14, 358, 359,

Ashiku, Kolë, 45, 46, 87, 88, 216, 221, 269,

Ashiku (Geci), Prof. Agetina, 371,

Ashiku, Pashko, farmacist, 368,

Ashta, Prof. Kolë, 137, 212, 369, 370, 371,

At Aleks Baqli, OFM, 114, 201, 217, 218, 250, 266, 280,

At Anton Harapi, OFM, 16, 17, 25, 35, 67, 73, 94, 165, 167, 179, 180, 199, 203,

204, 215, 216, 218, 219, 220, 221, 223, 225, 236, 330, 331, 354,

At Anton Luli SJ, 346, 349,

At Augustin Ashiku OFM, 167, 217, 250,

At Bernardin Dema, 146, 206, 217,

At Bernardin Llupi OFM, 30, 92, 94, 95, 97, 98, 99, 100, 203,

At Bernardin Palaj OFM, 17, 21, 59, 198, 201, 206, 215, 217, 220, 223, 224, 250,

At Buon Gjeçaj OFM, 163, 164,

At Çiprian Nika OFM, 64, 94, 166, 198, 199, 200, 201, 202, 204, 205, 215, 217,

At Çiril Cani OFM, 94, 250,

At Daniel Dajani SJ, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 119, 150, 215, 221, 281, 348,

At Daniel Gjeçaj OFM, 37, 67, 290,

At David Pici OFM, 194,

At Dioniz Makaj OFM, 34, 63, 81, 162, 165, 340, 350, 351,

At Donat Kurti OFM, 17, 25, 59, 146, 149, 195, 201, 206, 207, 208, 209, 216, 217, 218,

Atenagora, 254,

At Filipe Kjeja SJ, 155,

At Filip Mazrreku OFM, 14, 114, 200, 216, 217, 250, 287,

At Florian Berisha SJ, 151, 250,

At Frano Kiri OFM, 55, 114, 180, 181, 195, 201, 202, 216, 243, 247, 250, 280, 286,

At Fulv Cordignano SJ, 75,

At Gaspër Suma OFM, 250,

At Gegë Lumaj OFM, 34, 63, 66, 81, 286, 287, 340, 390, 351,

At Giacomo Gardin SJ, 63, 254, 340, 346, 347, 348, 349, 350.

At Giovani Fausti SJ, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 119, 150, 154, 215, 218, 221,

At Gjergj Fishta OFM, 16, 17, 26, 27, 56, 79, 95, 105, 164, 179, 181, 220, 259, 289,

At Gjergj Vata SJ, 194, 286, 340, 346, 349,

At Gjon Karma SJ, 211, 212, 214, 218, 220, 223, 224, 227, 228, 230, 231, 243, 250,

At Gjon Shllaku OFM, 20, 64, 67, 68, 69, 73, 74, 75, 76, 114, 115, 118, 119, 166,

At Justin Rrota OFM, 59, 60, 208, 290, 360,

At Karlo Prennushi OFM, 176,

At Karlo Serreqi OFM, 250,

At Konrrad Gjolaj OFM, 63, 88, 166, 171, 183, 193, 195, 209, 244, 274, 276, 278

At Lekë Luli OFM, 64, 167,

At Leonard Targaj OFM, 90,

At Leon Kabashi OFM, 216, 217, 352,

At Lorenc Mitroviq OFM, 90,

At Marin Sirdani OFM, 149, 182, 276,

At Martin Gjoka OFM, 14, 21, 23, 198,

At Mark Harapi SJ, 250, 286, 287,

At Mati Prennushi OFM, 3, 8, 64, 66, 94, 109, 129, 155, 160, 161, 162, 163, 164,

165, 166, 167, 168, 176, 181, 182, 185, 188, 191, 192, 199, 200, 201, 203, 204,

207, 210, 211, 212, 213, 215, 216, 220, 221, 222, 227, 229, 230, 231, 235, 236,

At Marian Prela OFM, 26, 27,

At Mëhill Miraj OFM, 34, 146, 211, 212, 214, 216, 227, 230, 232, 243, 250,

At Pal Dodaj OFM, 17, 90, 94, 165, 166, 199, 201, 204, 205, 215, 221, 222, 225,

250, 280, 354, 355,

At Paliq OFM, 90,

At Pasi, At Jungu, At Troshani, At Giadri, At Xanoni SJ (jezuit), 56, 286, 299,

At Pashko Bardhi OFM, 166

At Pashko Prela OFM, 299,

At Petro Majone SJ, 346,

At Pjetër Meshkalla SJ, 8, 25, 28, 63, 66, 83, 155, 156, 170, 171, 176, 180, 183, 184,

195, 209, 239, 254, 277, 284, 287, 288, 296, 297, 298, 299, 300, 301, 302, 303,

At Rrok Gurashi OFM, 194, 198, 203, 212, 215, 224, 229, 231, 243, 244, 250, 27, 278,

At Rrok Vata OFM, 244,

At Serafin Koda OFM, 55, 215, 250,

At Shtjefën Gjeçovi OFM, 17, 90, 200, 201, 206, 280, 381,

At Viktor Volaj OFM, 118,

At Zef Mesi OFM, 200,

At Zef Pëllumbi OFM, 81, 201, 211, 212, 214, 217, 227, 228, 230, 232, 243, 250,

At Zef Saraçi SJ. 276,

At Zef Shllaku SJ, (?), 69,

At Zef Valentini SJ, 180, 348,

Augustini Zef, 46, 269,

Austro – Hungaria, Austria, 83, 198, 212, 214, 219, 220, 223, 226, 231, 330, 356, 376,

“Ave Maria”, kangë, 337,

Azia, aziatikë, 27, 285,

B, b.

Baba, Nino Luigj, 372,

Bajraktarët, Parija e bajrakut, 33,

Bajraktari, Muharrem, 29, 37, 86, 216,

Bajrami, Dul, 47,

Bajrami, Maliq, 47,

Bajza e Kastratit, fshat, 162, 165,

Bakalli, Et-hem, 263, 264,

Bala, Foto, 137, 359,

Bala, Myftar, 92,

Ballabane, lagje në Shkodër, 12, 260, 300, 335,

Ballhysi, Hysen, 135, 138, 140,

Ballkani, gadishulli, 199, 254, 294, 304, 377, 384,

Ballshi, kamp shfarosje, 81, 340, 343, 357,

Baqli, Injac, 265, 266, 267,

Barbullushi, fshat i Shkodrës, 176, 307, 313,

Barbullushi, Sami, 122,

Bardhej, fshat, 11,

Bardhoku, Ndok Nik, 47,

Bardhoku, Zef, 242,

Bari, qytet i Italisë, 377,

Bar “Impero”, kafe, 75,

Baruti, Ismail, 263,

Baruti, Olimpi, 263,

Basha, Osman, 92,

Bashkimi Sovjetik, (B.R.S.S.), Rusia, rusët, 86, 276, 314, 361,

Batalioni “Vermoshi”, 48,

Bavari e Gjermanisë, bavarez, 175,

Bazhdari, Prof. Adem, 111, 117, 119, 122, 246,

Beaconsfield, Lord anglez, 376,

Bebeziqi, Prof.Izet, 62,

Beci, Marin, 192,

Bedeni i Kavajës, kamp shfarosje, 81, 144, 340,

Begolli Hamza, 92,

Begolli, Masar, 92,

Bejgora Myslim, 219,

Bekteshi, Hasan Efëndi, 238,

Bekteshi, Xhevat, 111,

Belegu, Prof.Xhafer, 376,

Beltoja, fshat, 312, 313,

Benussi, Dr. Av.Baltasar, 16,

Benussi, Dr. Av. Zef, 16

Beogradi, Kryeqytet, 50, 59, 61, 67, 238,

Beqiri, Thanas, 352,

Berati, qytet, 50, 51, 52, 93,

Berdica, fshat, 29, 220,

Berisha, fshat, 350,

Berisha, Engjëll, 92,

Berisha, Pjetër, 63, 64, 68,

Berisha, Prof. Ymer, 91, 93, 94, 96, 99,

Berisha, Dr. Sali, 331, 341,

Berlini, Kryeqytet, 378,

Beroviq, Jasho, 238,

Berri, Gino, Italian, 9, 26,

Besel, gjerman, 377,

“Beslidhja e Veriut”, 29, 48, 63, 376,

Bet-hoven-i, 21,

Bianku, Tonin Nush, 68,

Biba, Kolë, 220,

Biba Pashuk, 216, 217,

Biblioteka e Françeskanëve në Gjuhadol, Shkodër, 25, 62,

Biblioteka e Jezuitëve, 25, 62,

Bici, Gjergj Vat, 67, 69, 71,

Biçaku, Ibrahim, 165, 221,

Bigjisteni, qendër tregtare në Shkodër, 304,

Bihaq, Kosovë, 96,

Biza, e Durrësit, 94,

Bjeshkët e Nêmuna, shif Alpet e Shqipnisë.

Bllaci, Pogradec, 123,

Boletini, Isa, 17, 18,

Bolica, Mariano, it., 30,

Bonatti, Aleksandër, 129,

Bonatti, Roza, 129,

Bonatti,Veronika, 129,

Bosfor, gryka, 380,

Bosko, Jani, (?), 130,

Bosnja, 83, 161,

Bozheviq, Dragan, jugos, 238,

Breglumi, fshat, Dukagjin, 35, 36,

Bregu i Matës, zona fushore në gryken e derdhjes së lumit Mat, 193, 214,

Brera, it, 360,

Breslau, qytet, Poloni, 83, 275,

Breshia, it, 342,

Brioti, 299,

Broci, Arben, 104, 295,

Broja, Xhemal, 117,

Bruçaj, Lec, 259,

BSPSH (Bashkimi i Sindikatave te Pavaruna Shqiptare), (1991), 341, 396,

Budashi, Gjeto Luc, 274,

Bulevardi “Qemal Stafa”, Tiranë, 112,

Bullgaria, shtet, 107,

Buna, Bregu i Bunës, zonë e nënshkodrës, 10, 89, 96, 191, 192, 196, 251, 261, 281,

Burgu i Kishës së Fretenve, ish- Kuvendi i Fretënve në Gjuhadol, 243, 248,

Burreli, qytet, 8, 50, 81, 144, 180, 184, 195, 200, 209, 300, 333, 334, 341, 352,

Bush, Gjorgj, Presidenti USA, 384,

Bushati, Ahmet, 259,

Bushati, Hasan Beg, 238,

Bushati, Maliq, 165, 238,

Bushati, Myfit Qamil, 68, 74, 348,

Butka, Sali, 259,

C, c.

Caca, Kadri, 216,

Cacaj, Mark, 261, 281, 295,

Cali, Prenkë, 17, 29, 33, 34, 36, 47, 165, 216, 221, 237,

Camaj, Martin, 290, 357,

Capa, ose Sapa, Dioçezi i Zadrimës, Ndarje krahinore fetare me Ipeshkëv të vetin.

Capman, Brajan, 210,

“Caritas”, Romë, it, 276,

Cavolli, Isa, 92,

Cerankoviq, Av. Ranko, 75, 111,

Cetina, qytet i Malit të Zi, 238,

Chieri i Torino-s, it. 347,

Cirinçione, Prof. Dr. Angjela, it, 57,

Cukali, mali, 10, 107,

Curri, (e shoqja) Bajram, 17, 111, 118,

Ç, ç.

Çabej, Prof.Dr, Eqrem, 60, 290,

Çaushaj, Skënder Sadik, 52,

Çefa, Mark, 312,

Çefa, Vinçenc, 372,

Çekosllovakia, shtet, 330, 380,

Çela, Beqir, 135,

Çela, Hysen, 135, 136,

Çela, Skënder, 135, 136, 138,

Çelkupa, Sheuqet, 44,

“Çeta e Hekurt” e Sulë Selimës në Shqini të Mesme, 30,

Çiano, kont italian, 170, 377,

Çiurçija, Lin, 216,

Çiurçija, Pjetër, 19, 20, 110, 123, 158, 367,

Çoba, Albert, 146,

Çoba, Kel Gjon, 112, 113, 115, 120, 121,

Çoba, Ruzhdi, 259,

Çorovoda, krahinë, 269,

Çunaj, Jakë Vas, 68,

Çuni, Mark, 29, 47, 65, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 240, 281, 348,

D, d.

Daija, Filip, 16,

Daija, Ndoc, 176,

Daiu, Mehmet, 112, 113, 259,

Daja, Ana, 145, 146, 207, 248, 259, 281,

Dajçi i Bregut të Bunës, fshat i Shkodrës, 176, 181, 188, 192, 193, 194, 261, 304, 305,

Dajçi i Zadrimës, 304,

Daka, Prof. Nikollë, 290,

Daka, Tomë Lek, 47,

Dani, Bardhosh, 30, 260, 261, 264, 281, 295,

Dani, Mërgim, 263,

Dani Riza, 44, 48, 90, 107, 109, 111, 112, 118, 119, 225, 231, 241,

Dani, Xhevat, 111, 118,

Darani, Parid, 299,

Dardanele, gryka, 380,

Darragjati, Simon, 20, 109, 112, 219, 250, 281, 367,

Darragjati, Zef, 265,

De Angelis, it, 59,

Deçiqi, sot në Mal të Zi, 162, 163, 164, 337,

Deçolli, Lik Petro, 51,

Deda, Age, 213, 235,

Deda, Dedë Mëhill, 68,

Deda, Frrok, 224,

Deda, Gjergj, 92,

Deda, Injac, 372

Deda, Katrina e shoqja e Kolec,

Deda, Kolec, 20, 109, 225, 250, 281,

Deda, Lin, 123, 124, 125,

Dada, Maria e shoqja e Ndrekës, 250,

Deda, Maria e shoqja e Prof. Guljelm, 357,

Deda, Ndrekë, 250,

Deda, Nikollë Prenk, 84, 87, 88,

Deda, Pjetër Shan, 30, 103, 104, 107, 109, 217, 219, 225, 228, 247, 270,

Deda, Prof. Anton, 257,

Dada, Prof. Guljelm, 287, 351, 357, 358,

Deda, Prof. Simon, 76, 137, 138, 259,

Deda, Zef, 213, 235,

Dedaj, fshat, 44,

Dedejve, Dedjakupët, fis, 25, 102,

Dega e Punëve të Mbrendshme, Ndjekja, Seksioni i Mbrendshëm,, Sigurimi i Shtetit

komunist, Shkodër, 19, 50, 85, 103, 127, 208, 277,

Dega e Punëve të Mbrendshme (Seksioni Katolik), në Shkodër,

De Gaspri, it, 352,

Dejlani, 304,

Delbinishti, fshat, 154,

Delegati Apostolik, (Përfaqësuesi i Vatikanit), 225,

Delia, Lin, 357,

Delia, Pjetër Mark, 68,

Dema, Binak, 92,

Dema, Ernest Gjokë, 67,

Dema, Ndrekë, 138,

Dema, Prof. Mark, 290, 362,

Dema, Viktore, 123,

Demokracitë Popullore, satelitët lindor të B.S., 89,

Demokristjane, shif: Partia Demokristjane, shpesh organizatë. 113

Derguti, Brahim, 261, 281,

Derveni, fshat, 154, 223,

Destanisha, Gjon, 29, 37,

Deti Adriatik,

Deti Egje, 380,

Deti Jon, 383,

Dëvolli, krahinë, 263,

Dibra, krahinë, 29, 45,

Dibra, Brahim, 111,

Dibra, Dan, 111,

Dibra, Faik, 356,

Dioçezi i Shkodrës, ndarje krahinore fetare me Ipeshkvin e vet, 29,

Dizdari, Prof. Enver, 371,

Doda, Gjokë, 281,

Doda, Ndue Bib, 67,

Dodani, Gjon, 30,

Dodoshi (Dobroçi?), Sokol, 110, 116,

Don Aleksandër Sirdani, 149, 150, 151, 152, 240, 281,

Don Alfons Tracki, 46, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 95, 96, 269, 270, 273, 274, 275, 340, 342

Don Andrea Kalamashi, 251,

Don Anton Muzaj, 145, 146, 171, 207, 250,

Don Anton Zogaj, 131, 172, 173, 174,

Don Dedë Maçaj,

Don Dedë Malaj, 182, 194, 244, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 281, 305, 307,

Don Dedë Plani, 250,

Don Ejëll Deda, 250, 277,

Don Ejëll Kovaçi, 182, 276, 277, 278,

Don Frano Illija, 287, 288, 289, 342,

Don Gjon Gazulli, 11, 84, 165,

Don Injac Gjoka, 46, 84, 87, 286, 287, 288,

Don Jakë Gazulli, 195,

Don Jakë Zekaj, 250,

Don Kolec Prennushi, 56, 83, 147, 160, 176, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184,

Don Lazër Jubani, 334,

Don Lazër Shantoja, 4, 16, 43, 44, 45, 46, 54, 56, 57, 107, 148, 170, 180, 198, 223,

Don Lec Sahatçija, 156,

Don Lekë Dredhaj, 215,

Don Loro Caka, 219,

Don Luigj Kçira, 68, 71,

Don Luigj Pici, 75, 84, 87, 150, 151, 215, 240,

Don Luigj Prendushi, 250,

Don Marian Arta, 215

Don Marin Barleci (Barleti), 161, 241, 257,

Don Marin Shkurti, 287, 306, 307,

Don Mark Dushi, 194, 277,

Don Mark Hasi, 20, 63, 146, 192, 207,208, 210, 250, 264, 268, 287, 288, 289,

Don Mark Shllaku, 183,

Don Mark Xhani, 156, 224, 241, 250, 251,

Don Mati Prennushi, 161, 176, 185,

Don Mikel Beltoja, 55, 307, 308, 309, 310, 311, 312, 313, 287,

Don Mikel Koliqi, shif tek Imzot M.Koliqi,

Don Ndoc Ndoja, 8, 287,

Don Ndoc Nikaj, 25, 149, 215, 250,

Don Ndoc Sahatçija, 194, 195, 211, 214, 216, 222, 224, 227, 229, 230, 2400, 250,

Don Ndre Lufi, 150, 215,

Don Ndre Mjedja, 16, 56, 176, 286, 348, 358,

Don Ndre Zadêja, 25, 46, 47, 84, 107, 139, 180, 239, 258, 259, 340, 343,

Don Ndue Soku (Coku), 287, 288,

Don Ndue Suma, 250,

Don Nikoll Ashta, 94,

Don Nikoll Deda, shif Imz. N.Deda,

Don Nikoll Gazulli, 84, 149, 240, 342,

Don Nikoll Gjini, 287,

Don Nikoll Hil Shelqeti, 211, 212, 214, 227, 228, 232, 243, 250,

Don Nikoll Kaçorri, 34,

Don Nikoll Laskaj, 250,

Don Nikoll Mazrreku, 63, 81, 209, 250, 287,

Don Nikoll Troshani, 244,

Don Pal Gjini, 172, 173, 174, 250,

Don Pal Shantoja, 43,

Don Pashko Muzhani, 209, 250, 253,

Don Pjetër Çuni, 149, 150, 151, 152, 240, 281,

Don Pjetër Gruda, 250, 287,

Don Pjetër Tusha, 270,

Don Simon Jubani, 25, 66, 81, 330, 333, 334, 335, 336, 337, 338, 372,

Don Shtjefën Kurti,81, 90, 155, 156, 170, 171, 216, 218, 225, 229, 270, 277, 288, 298,

Don Shtjefën Zojzi, 215,

Don Tomë Laca, 47, 109, 145, 211, 212, 214, 215, 219, 225, 227, 228, 230, 231, 243,

Don Zef Bici, 194, 277,

Don Zef Gila, 183, 193,

Don Zef Maksen, 131,

Don Zef Puka, 342,

Don Zef Shestani, 72, 215, 226, 342,

Doktor, Dr. I lauruem ose mjek .

Dr. Avokat (Av.) Emid Tedeschini, 16, 183, 184, 193, 194, 204,

Dr. Av. Kolë Dhimitri, 16, 60,

Dr. Bahri Kopliku, 112,

Dr. Basri Qallimi, 80,

Dr. Bekteshi, 366,

Dr. Dhimitër Lluka, 80,

Dr. Elez Troshani, (farmacist), 249,

Dr. Federik Shiroka, 16, 25, 80, 137, 248, 361, 362, 364,

Dr. Gjon Saraçi, 16, 25,

Dr. Hotnik, gjerm. 86,

Dr. Jorgji Karamitri, 19,

Dr. Jul Koliqi, 340, 342,

Dr. Kaduku, (dentist), 19,

Dr. Karaxhozi, 80, 183, 184,

Dr. Luigj Radoja, 16,

Dr. Pandi Todhe, 80,

Dr. Papavrami, 249,

Dr. Pjerin Bushati, 16, 366,

Dr. Pjetër Prela, 19, 80,

Dr. Pogu, 16,

Dr. Sheldija, 269,

Doshi, Dul, 192,

Doshi, Kir Dul, 192,

Draçini, Qemal, 259, 281, 295, 357,

Dragusha, Caf, 109, 219, 247,

Drejtoria e Mbrojtjes së Popullit, Tiranë, 85

Drejtoria PTT – Tiranë, 23,

Drejtoria e Sigurimit të Shtetit – Tiranë, pranë Min.P.Mbrendshme, 87,

Drini, lum, 104, 197, 304,

Drini, Riza, 96, 107,

Drinazi, lum, degë e Drinit, 10, 22, 286, 304,

Du Bois – Reimond, franc. 332,

Duçe – Benito Musolini, it., 218, 219,

Dudas, lagje në Shkodër, 300,

Dukagjini, krahinë në Veri, 29, 30, 32, 37, 38, 48, 86, 114, 115, 219,

Dukagjini, Lekë, 32, 38,

Duli, Muho, 108,

Duli, Seit, 108, 271,

Duoda, Zef, 124,

Durrës, 50, 76, 112, 121, 129, 132, 134, 135, 137, 139, 154, 223, 319, 337, 356,

Dushman, 85,

E, e.

Egjipt, shtet, 45,

Ejlli, Pjetër Gjok, 67,

Ejllori, Radovani, 22,

Ejllori, Pjetër Pal, 22,

Elbasani, qytet, 114, 315, 321, 337,

Elezi, Hysen (Ceno) Shahin, 51, 52,

Elteri i Atdheut, Vendi ma i Shenjti, 58, 148,

Enciklika e Papës, 203,

Episkopati, institucion fetar kristjan, 170,

Ermenji, Abaz, 29, 381, 382,

Etnit Jezuit, shif Urdhmi Jezuit, S.J. 154,

Evropa, 12, 24, 65, 87, 254, 272, 280, 293, 295, 299, 302, 305, 375, 378, 384, 385.

F, f.

Fabrika e Tisazhit (Pelhura), Shkodër, 364,

Fani i Mirditës, 224,

Feja Islame, Myslimane, myslimanët, osmanët, 26, 251,

Feja Katolike, katolikët,

Feja Ortodokse, ortodoksët, 239,

Ferhati, Xhelë, 238,

Fier, qytet, 357,

Filipi, Luigj, 28,

Filipi, Uran, 225,

Firenca, qytet, it, 50, 110, 321, 366,

Fistun, gjeneral, 45,

Fisher, Bernd Jurgen, 355,

Fishta Çile, 59,

Fishta, Ndoc, 59,

Fishta , Ndoc (mësues), 123

Fishta, Prof. Filip, 59, 60, 61, 62,

Fishta Tonine, 123,

Floqi, Dr. Kristo, 17,

Forcat e Ndjekjes, forcat e Sigurimit të Shtetit, shif Dega e Punëve të Mbrendshme.

Fra, (fratel) Gjon Pantalia, 90, 203, 250,

Fra, Gjon Radovani, 298,

Fra, Ndue Vila, 242, 250,

Fra, Sala, it, 77,

Franca, shtet, 87, 114, 116, 223, 380,

Frania, Prof. Arta, 371

Frashëri, H., 30,

Frashëri, Mehdi, 17, 165, 219, 221,

Frashëri, Mit-hat, 92, 139,

Frashëri, Stavro, 137,

Frati i Asizit, Françeskanët, 27, 33, 130, 168, 198, 243,

“Fronti i Bashkuem i Rezistencës Shqiptare”, 30,

Fundo, Prof. Petro, 208, 353, 359, 371,

Furrat e Bejnlikut, 262,

Fusha e Çelës, Pjaca e Shkodrës, (prej Dugajve të Reja), 14, 16, 19, 151, 262, 265, 281,

Fusha e Rrëmajit, Vorrezat katolike, 8, 10, 11, 22, 46, 47, 76, 104, 161, 330, 334, 336,

Fusha e Tigrit, Parrucë, 260,

G, g.

Galica, Shote, 90,

Gandhi, Mohandas K., 14,

Ganjolla, fshat, 107, 270,

Ganjolla, Gjon, 269,

Ganjolla, Jakup, 238,

Ganxhe, kushrinë e At Meshkallës, 300,

Garuci, Abdullah, 112,

Garxhola, N/kol. Luigj, 221,

Gaspri, Gaspër Simon, 109,

Gashi Luan, 93,

Gashi, Viktor, 91, 93, 98,

Gazeta “Ora e Maleve”, 56,

Geci, Prof. Pashko, 111,

Gegët, gegënisht (djalekt), gjuha e veriorëve, 32, 376,

Gera, Dr. Rrok, 356,

Gestapo, Institucion i diktaturës naziste, 19, 49, 86, 230, 235,

Gila, Lin, 238,

Giro, it, 377,

Glen, A, 272,

Gocë, fshat i Kavajës, kamp shfarosje, 81,

Golgota, 384,

Golemi, Mahmut, 50,

Gomsiqe, fshat, kamp shfarosje, 165, 220,

Gorbaçov, Mihajl, 384,

Grac, qytet i Austrisë, 161,

Gradishti, fshat, kamp shfarosje, 340,

Gramshi, Elbasan, kamp shfarosje, 352,

Greçë, “Memorandumi i Greçës”, 162, 164,

Greqi, grek, 107, 116, 221, 356, 376, 377,

Gruda, krahinë veriore, 94,

Gruemirë, fshat, 124,

Gucia, krahinë veriore, 149,

Guli, Mikel, 268,

Gurakuqi, Prof. Karlo, 59, 367,

Gurakuqi, Luçija, 52

Gurakuqi, Luigj, 16, 18, 24, 164, 165, 199, 200, 286, 334, 368, 377,

Gurakuqi, Pjetër Gegë, 50, 51, 52,

Gurashi, Ndoc, 372,

Gurashi, Niko, 356,

Gurashi Vlash, 372,

Guri i Zi, fshat, 104, 107,

Gj, gj.

Gjakova, Kosovë, 92, 97, 251,

Gjata, Prof. Ndriçim, 371,

Gjazë, fshat, kamp shfarosje, 340,

Gjeçi, Prof. Pashko, 137, 138, 139, 141, 143, 212,

Gjedashi, Pjetër Dedë, 47

Gjeloshi Bajraktari i Shoshit, Lulash, 36, 165

Gjeloshi Ndokë, 356, 357,

Gjeluci, Çesk Zef, 68, 75,

Gjeka, Luigj Zef, 372,

Gjergji, Gjok, 46,

Gjermania, gjerman, 29, 35, 50, 86, 107, 116, 199, 200, 217, 219, 223, 235, 329, 330,

Gjetsemani, Kopshti, 384,

Gjikami, (pseudonimi i Gjon Kamsit), 24

Gjimnazi (Liceu) “Illyricum” i Françeskanëve të Gjuhadolit, Shkodër, 24, 162, 164,

Gjimnazi (Liceu), Prishtinë, 96,

Gjimnazi (Liceu) i Prizrenit, 92

Gjimnazi (Liceu) i Shtetit, Shkodër, 30, 75, 114, 133, 212, 257, 258, 259, 260, 262, 264,

Gjini, Drande (Roza), 154, 213,

Gjini, Martin, 173,

Gjini, Pjetër, 16, 137, 372,

Gjini, Pjetër (Tuke), 154, 213, 235,

Gjini Tereze, 173,

Gjinokastra, qytet, (burgu i Kalasë), 84, 116, 321, 380, 381,

Gjoka, Pjetër, (artist), 365,

Gjoka, Pjetër, 84,

Gjoka, Pjetër Kokërr, 68, 71,

Gjoka, Shuk, 107, 269, 270,

Gjoni, Mark Luc, 47,

Gjon Marku (Markagjoni), Mark, 30, 156, 215, 217, 218, 223,

Gjon Marku (Markagjoni), Llesh, 30, 156, 157, 217,

Gjuhadoli, lagje në Shkodër, 14, 16, 19, 77,

Gjurgjevik i Madh i Klinës, Kosovë, 93,

Gjurgjoviq, Daniel, jug, 238,

Gjushi, Dedë, (shofer), 288

Gjushi, Lacë (Lazër), 181, 191,

Gjykatat, shif në institucionet e diktatures komuniste. 43,

Gjylbegu, Musa, 165,

Gjyrezi, Xhevat, 260, 261,

H, h.

Hafiz Ali Tari (Kraja), 280,

Hafiz Derguti, 280,

Hafiz Ibrahim Dalliu, 293,

Hajmeli, fshat, kamp shfarosje, 213, 219,

Hajmi, Bilbil, 109,

Hani i Hotit, pikë kufitare në Veri, 329,

Harapi, Lekë, 90, 181,

Harapi, Tonin, 16, 365,

Hardolli, Xhelal, 109,

Haridha, Prof. Gaqo, 371,

Harodhambi, Zografe, 97,

Harusha, Gjon, 124,

Hasani, Dan, 44, 90, 111,

Hausdingu, gjerm. 84, 86, 207, 218, 220, 221,

Havel, Presidenti i Çekisë, 332,

Haxhi, Prof. Esat, 371,

Haxhia, Murat, 108, 109,

Haxhia, Osman, 108,

Haxhia, Zef Kol, 109, 211, 214, 216, 224, 226, 227, 228, 230, 231, 232,

Haxhiymeri, Jusuf, 92,

Hercen, A.I. 81,

Hereçi i Gjakovës, 92,

Herstdale, USA, 12,

Hila, Lush, 43,

Hila, Zef, 16,

Hilgega, Çesk, 146, 259,

Hitleri, gjerm. 380,

Holanda, shtet, 87,

Hoti, krahinë veriore, 94, 96, 97,

Hoti, Gjon, 224,

Hoti, Pashko Zef, 30,

Hoti, Prof. Sadedin, 362, 363,

Hoxha, Hilmi, 261,

Hoxha, Jup, 111, 118,

Hoxhallarët, Myftia dhe Najpi, 280,

Hudgson, angl. 156, 172,

Hungaria, shtet, 226, 330, 380,

Hysejni, Arif Selim, 47,

Hysejni, Zyber, 107, 270,

I, i.

Iballe, fshat i Pukës, 165,

Ibaruri, Dolores, span, 279,

Idromeno, Kolë, 15, 16, 24, 368,

Ikonomi, Jan, 51,

Imzot (Imz.), Benedikt Orsini, 251,

Imz. Bernardin Shllaku, 184, 195, 286,

Imz. Ernesto Çoba, 174, 176, 184, 240, 277, 280, 287,288, 289, 306, 307, 342,

Imz. Frano Gjini, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 170, 171, 201, 203, 207, 211, 212, 213,

Imz. Gaspër Thaçi, 16, 29, 64, 66, 150, 180, 215, 221, 223, 224, 225, 258, 342,

Imz. Guarini, 162,

Imz. Gjergj Volaj, 150, 211, 221, 226, 231, 250, 342,

Imz. Jakë Serreqi, 16, 355,

Imz. Jul Bonatti, 55, 129, 130, 131, 132, 145, 155,

Imz. Lazër Mjedja, 16, 162, 164, 342,

Imz. Leone G.B.Nigris, 64, 72, 86, 154, 157, 217, 218, 220, 222, 223, 240,

Imz. Luigj Bumçi, 16, 155, 170, 215, 239, 298,

Imz. Mikel Koliqi, Kardinali i Parë Shqiptar, 8, 46, 47, 63, 81, 83,139, 179, 215, 226,

Imz. Nikoll Deda (Don Nikoll Deda), 109, 211, 212, 213, 215, 217, 219, 227, 228,…

Imz. Pal Engjulli, 290, 344,

Imz. Pjetër Bogdani, 251,

Imz. Vinçenc Prennushi, 17, 25, 65, 129, 131, 155, 160, 169, 170, 171, 172, 173, 174,

Inkuizicioni, 297,

Insbruk, Austri, 94, 149,

Instituti Femnor “Donika Kastrioti” Shkodër, 259,

Instituti i Lartë i Arteve Tiranë, 364,

Instituti “Nana Mbretneshë”, Tiranë, 59,

Instituti i Lartë Pedagogjik Shkodër, 19, 284, 286, 288, 301, 332,

Instituti i Studimeve Shqiptare, Tiranë, 59,

Isaja, Taip, 108,

Isufi, Brahim, 108,

Isufi, Hasan, 30, 48,

Italia, italian, (1939-1945, Italia fashiste), 45, 50, 72, 75, 95, 107, 110, 112, 114, 115,

116, 129, 130, 155, 156, 165, 166,170, 192, 198, 199, 214, 216, 219, 220, 230, 235,

Ivanaj, Prof. Mirash, 257, 259, 354,

J, j.

Jokomoni, it, 170, 215, 219, 220, 228, 299, 356,

Jakova, Ndoc, 17, 46, 84, 85, 86, 269, 342,

Jakova, Prenkë, 15, 16, 25, 361, 361,

Jakova, Prof, Gaspër, 138, 370, 371, 372,

Jakoviq, Zef, 281,

Jaku, Ndoc Rrok, 68, 75,

Jalta, qytet, “Marrveshja e Jaltës”, 28, 199, 379,

Jani, Vladimir, 15, 361, 364, 312,

Janjeva, Kosovë, 202, 205,

Janko, Petraq, 266, 267,

Jashari, Gani, 50,

Jokli, Prof. dr. Norbert, 206,

Juba, fshat, 173,

Jubani, fshat, 104, 107, 270,

Juda, 241, 331

Jugosllavia, jugosllav, 34, 37, 45, 157, 199, 202, 209, 219, 231, 239, 240, 242, 243, 261, Juka, Galip, 111, 117,

Juka, Musa, 223, 299, 354, 356,

K, k.

Kaça, Zef, 261,

Kaçaj, Lukë, 14, 201, 291, 365,

Kaçinari (Sotiri), Lulja (Gjyla), 144,

Kaçinari, Prof. Prenkë, 15, 133, 134, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 259,

Kaçulini, Kolë, 119,

Kaçulini, Ndrekë, 368,

Kafe “Adriatik”, Shkodër, 111,

Kafja e Madhe, Shkodër, 14, 361,

Kaja, Fadil, 372,

Kakarriqi, Prof. Lazër, 123, 124, 371

Kakarriqi, Mark, 25, 101,

Kali, Dulo, 109, 240, 248,

Kalvari, mal, 157, 238, 249, 251, 280, 340, 357,

Kallmet, fshat, 224,

Kamsi, Gjon, (pseudonimi Gjikami), 16, 24, 289,

Kamza, fshat, 318,

Kançelari i Argjipeshkvisë, Shkodër, 145,

Kandi sportiv “Spartak”, Shkodër, 262,

Kanga e Gjergj Elez Alisë, kreshnike, 358,

“Kanuni i Lekë Dukagjinit”, 177,

Kapinova, Klajd, 179,

Kardinali, Imz. Mikel Koliqi, shif Imzot.

Karma, Dila, 214,

Karma, Frano, 214,

Kastrati, krahinë veriore, 220,

Kastrati, Luigj Gjeto, 47,

KASTRIOTI – SKENDERBEU, GJERGJ, 18, 32, 83, 163, 279, 289, 302, 358, 376,

Katoliçizmi, Kleri katolik, katolik (besimtar), 33, 34, 156, 165, 185, 195, 202, 213, 278,

Katundi i Kastratit, fshat, 162,

Kavaja, qytet, 97, 337,

Kavaja, Eqrem, 341,

Kazazi, Halit, 107,

Kazazi, Jup, ( Familja e Kazazve) 29, 30, 71, 102, 107, 108, 109, 112, 120 220,

Kazazi, Osman, 167,

Kazazi, Seit, 30,

Keçi, Laura Gjeto, 312,

Kelmendi, krahinë veriore, 29,

Kelmendi, Ramiz, 92, 93,

Kelmendi, Sheuqet, 92,

Kenedi, Xhon, Presidenti USA, 330, 384,

Kepi i Paganës, 12,

Kërsiq, Mitër, 238,

Kështjella “Rozafat”, Shkodër, 10, 14, 22, 85, 104, 163, 169, 295, 304, 356, 360, 383,

Kina, shtet, 280, 282, 284, 285, 291, 293, 332,

Kinema “Republika”, Shkodër, 19, 281, 366,

Kinema “Rozafat”, Shkodër, 19, 67, 86, 221,

Kiras, lagje në Shkodër, 300,

Kiri, lum, buron nga fshati Kir, 9, 10, 11, 13, 22, 27, 352,

Kiri, Vas, 356,

Kisha Autoçefale e Lindjës, 239,

Kisha Françeskane e Gjuhadolit, Shkodër, 14, 56, 161, 242, 286, 339, 364,

Kisha Françeskane e Tiranës, 165,

Kisha e Jezuitve, Shkodër, 28, 56, 286, 342,

Kisha e Madhe, Kathedralja, Shkodër, 12 17, 18, 27, 56, 145, 184, 189, 260, 289, 339,

Kisha Monumentale e Shirqit, 305,

Kisha Monumentale e Vaut të Dejës, 289,

Kisha e Murgeshave Stigmatine, Shkodër, 286, 288,

Kisha Katolike Shqiptare, 155, 159, 166, 206,

Kisha “San Rocco”, Parma, it. 348,

Kisha e Shën Mërisë, Shkodër, 304,

Kisha e Shën’Kollit, Rus, Shkodër, 286,

Kisha e Shën’Ospit, Stambollë, 130,

Kisha e Zemrës së Krishtit, Tiranë, 298,

Kisha e Zojës së Këshillit të Mirë, pranë Kalasë “Rozafat”, Shkodër, 56, 287, 289,

Klosi, Sulo, 137,

Klubi sportiv “Dinamo”(i Min. Mbrendshme, Tiranë), 365,

Klubi sportiv “Vllaznia”, Shkodër, 365,

Koçi, Prof.Lele, 131,

Kodër Shën Gjergj, fshat, 34,

Kodi Kishtar, 167,

Kodheli, Lazër Simon, 68,

Koka, Palush, 172,

Kokalari, Muntaz, 380, 381,

Kokalari, Selim, 135, 136, 137, 138, 139, 141,

Kokoshi, Abdyl, 112, 113, 120, 225, 231,

Kokoshi, Gjergj, 111, 118, 119, 143, 259,

Kola, Gjergj, 312,

Kola, Sebë, 92,

Kola, Simon, 269,

Kolegji “Saverian”i Jezuitve, Shkodër, 145, 149, 353,

Koliqi, Av. Pjerin, 111,

Koliqi, Dr.Luigj, ekonomist, 111,

Koliqi, Motër Luçi, 339, 340,

Koliqi, Pjerin, nëpunës, 340,

Koliqi, Prof. Ernest, 57, 59, 179, 199, 217, 220, 315, 342, 357,

Kolombi, Zef, 15,

Komanda gjermane, 200,

Kombi, Daut, 127,

Komeini, iran, 380,

Komiteti Qendror i Organizatës NDSH Kosovë, 96,

Kona, Prof. Jorxhi, 371,

Kongresi i Berlinit, 376,

“Konferenca Islamike”, 347,

Konferenca e Paqës, Paris, (1946), 115, 124, 139,

Konferenca e Paqës, Tiranë, (1952), 276,

Konica, Faik, 17, 57, 122, 150,

Konjari, Sulo, 135, 136, 137, 138, 139, 141,

Konvikti “Malët tona”, Shkodër, burg, 19, 20, 82, 96, 133,

Kopliku, 29, 149, 239, 281, 287,

Kopliku, Ahmet, 281,

Kopliku, Hodo, 372,

Korça, qytet, 55, 116, 137, 158, 188, 321, 358, 359, 378,

Korça, Prof. Xhevat, 257,

Kosova, krahinë e Shqipnisë Etnike, 10, 30, 31, 32, 87, 89, 91, 93, 94, 95, 96, 110, 116,

Kosmaçi, Kolë,123,

Kosturi, Drita, 247, 281

Kota, Kiço, 356,

Kotovica, qytet, 331,

Kovaçi, Gjon, 146, 259,

Kovaçi, Loro, 365,

Kraja, Av. Sandër, 303,

Kraja, Iljaz, 111,

Kraja, Simon, 21,

Krajl Nikolla i Malit të Zi, 164,

Krajli Pjetër i Jugosllavisë, 110,

Krasniqi, Jakë, 92

Kremlini, Moskë, 333,

Kroacia, kroat, 380,

Krotnik, gjerm. 86,

Kruja, qytet, 93,

Kruja, Mustafa, 43, 45, 165, 198, 199, 219,

Kryengritja e Kelmendit, (1945), 200, 350,

Krythi, fshat, 270,

Kthellë e Mirditës, 170, 172,

Kuçi i Kurveleshit, kamp shfarosje, 340,

Kuçi i Vlonës,kamp shfarosje, 352,

Kujxhija, Injac, 207,

Kujxhija, Viktor, 146, 207, 259,

Kuka, Viktore, 188, 248, 259, 281,

Kukli, fshat, 176,

Kuksi, qytet, 93, 96,

Kultura Evropjane, 24,

Kumasku (Pali), Gjyzepina, 123

Kurbini, krahinë, 154, 223,

Kurbini, Loro, 222,

Kupi, Abaz, 272,

Kurti, Kolë, 112, 115, 281,

Kurti, Nino, 63, 64, 65, 68, 216,

Kurti, Palokë, kompozitor, 16,

Kurti, Zef, 14,

Kuvendi i Bashkimit të Shalës dhe Shoshit, 37,

Kuvendi i Doberdolit, Kosovë, 91,

Kuvendi i Françeskanve tek Arra e Madhe, Shkodër, 209,

Kuvendi Françeskan i Gjuhadolit, (Burgu i Kishës), 19, 20, 26, 94, 146, 167, 171, 198,

Kuvendi i Motrave Stigmatine, Shkodër, 77,

L, l.

Laca, Drande, 214,

Laca, Gjergj, 96,

Laca, Palokë, 214,

Lacaj, Rrok Martin, 68, 75,

Laçi i Kurbinit, qytet, 165, 286,

“Lahuta e Malcisë”, 132,

Leci, Mark, 216,

Leka, Angjelin, 124,

Leka, Luçija, 92,

Leka, Nikolin,26,

Lekbibaj, Nik Deli, 68,

Lepenica, Hysen, 30,

Lepenica, Sami, 30,

Levan – Fier, kamp shfarosje, 81,

Lëvizja e Dukagjinit (1926), 165,

Lëvizja Nacional – Çlirimtare, (Nac. Çl), 116, 120, 167, 218, 219, 221, 223, 225, 228,

Lëvizja e Postribës (1946), 29, 106, 108, 240, 250, 271,

Lëvizja e Koplikut (1945), 29, 107, 200,

Lezaj, Prenkë Llesh, 67, 215, 218, 224, 229, 244,

Lezha, qytet, 222, 251, 286,

Lezhja, Cin, 372,

Lezhja, Karolina, 144,

Lezhja, Mark, 144,

Lezhja, Prof. Ida, 371,

Libohova, 134,

Libohova, Eqrem, 356,

Liceu Artistik “Jordan Misja”, Tiranë,

Lidhja e Kombeve, 355,

“Lidhja e Shkrimtarve dhe Artistëve të Shqipnisë”, Tiranë, 365

Lilo, Papa, 201, 220, 236, 355,

Linc, Austri, 176,

Lincholn, Abraham, 295,

Lion, Francë, 137,

Liqeni i Shkodrës, 10, 11, 26, 275,

Lisi në vorr, pikë kalimi e Bunës, 190, 304,

Ljarja, Bep, 26,

Ljarja, Fratel, 363,

Ljarja, Gjon, 259, 363,

Ljarja, Ingj. Gaspër, 363

Ljarja, Kolec, 26,

Ljarja, Leonard, 363,

Ljarja, Luigj, 115, 138, 363,

Ljarja, Ndoc, 363,

Ljarja, Prof.Karlo, 363,

Ljarja, Rikard, 363,

Ljarja, Tonin, 26,

Logoreci, Anton, 363

Lohja, Alush, 238,

Loka, Ndrekë, 47,

Lokharti, 272,

Londra, 30, 293, 376,

Lopçi, Xhemal, 124,

Loredani, 11,

Losinsky, rus, 178,

Luarasi, Prof. Skënder, 117, 257,

Lubjanka, qytet, 332,

Luguçesme, lagje në Shkodër, 11,

Lufta e I – Botnore, 87,

Lufta e II – Botnore, 30, 87, 89,

Lufta Ruso – Turke, 375,

Luka, Guljelm, 19,

Luka, Viktor, 261, 263,

Lulash Bajraktari, Gjelosh, 67,

Lulashi, Lekë, 44,

Lulashi, Mark, ofic., 63, 64,

Lulashi, Prof. Gjelosh, 36, 64, 68, 69, 70, 71, 72, 115,

Luli, Dedë Gjo’, 17, 18, 25, 32, 43, 163, 165, 280, 289, 355,

Luli, Gjelosh, 17, 30, 84, 114, 115, 128, 165,

Luli, Pjetër Gjok, 108, 125, 126, 127,

Luli, Rrok Gjok, 108, 124, 126, 127, 128,

Luloçi, Xheudet, 118,

Lumi i Shalës, Dukagjin, 36,

Lushanaku, Prof. Alush, 30, 37,

Lushnja, qytet, kamp shfarosje, 93, 308, 357,

Lutfija, Sheuqet, 146,

Lutfija, Ymer, 117, 118, 238,

Ll, ll.

Llazica, Kosovë, 91

Lluga e Madhe, Kosovë, 91,

Llupi, Cin, 94,

Llupi, Ejëll, 94,

Llupu, Filip, 94

Llupi, Frano, 94,

Llupi, Luçija, 94,

Llupi, Mati, 94,

Llupi, Zef, 94,

M, m.

Maja e Bratilës, Deqiç, 163, 280, 383,

Maja e Rumisë, 197,

Maja e Zabelit, 12,

Majori Niell, angl. 86, 107, 123, 127,

Mala, Mark, 29, 38, 84, 114, 115,

Mala, Zef, 28,

Malaj, Lula, 273,

Malaj, Keq, 274,

Malësia e Madha, në Veri të Shqipnisë, 10, 29,

Mali i Jushit, 193,

Mali Kolaj, fshat, 176, 192,

Mali i Zi, malazezët, 17, 35, 304, 376,

Maliq i Korçës, kamp shfarosje, 55, 81, 144,

Mallakastra, 263,

Mamuras, 353,

Maranaj, mal, 10,

Marashi, Llesh, 29, 33, 34, 36, 48, 87, 88, 107, 123, 127, 239, 287,

Marashi Bajraktari, Vat, 84,

Margjini, Kolë, 259,

Markagjoni, Bajraktari, Gjon, 48, 123, 201, 217, 229, 236, 238, 354, 355,

Marku, Angjelina, 30, 284,

Marku, Bal, 35,

Marku, Prelë, 35,

Marku, Tom Lec, 125, 126, 127,

Marleka, Karlo, 26,

Martini, Angjelina, 268,

Martini, Gjergj, 30, 92, 96, 97, 98, 99, 259

Martini, Ndoc, 15,

Martini, Sylë, 34,

Martinoviq, Aleks, 138,

Martirët e Kombit, 13,

Mat, lum me zonen e tij Bregu i Matës, 30,

Matea, Sebë, 92,

Mati, Shaban, 270,

Matia, Pashuk Kol, 68,

Matjani, Hamid, 30,

Marubi, Foto Kel, 14, 16, 25, 368

Marubi, Tereza, 346,

Marvukej, rrugë në Shkodër, 44,

Mazi, Loro, 372,

Mazrreku, fshat, 87,

Mazrreku, Sofije, 123,

Mborja, Rexhep, 112,

Meksika, shtet, 203,

Melbourne 2004, 1, 3, 4,

Melodramet: “Rozafa”, “Rrethimi i Shkodrës”, “Ruba e Kuqe”, 343,

Meloni, it., 215, 220, 223, 226, 238, 377,

Mema, Can, 238,

“Memorandumi i Gerçës”(!911), 164,

Meniku, Hasan, 112, 119,

Mesdhe, 377,

Meshkalla, fshat, 87, 104,

Meshkalla, Luigj, 303,

Meksi, Aleksandër, 331,

Meta, Xhevat, 115,

Meta Ragip, 111, 117, 118, 247, 249,

Meti, Caf, 47, 49, 258, 281,

Miçaço, Dioniz, 112, 113, 117,

Migjeni, (pseudonim i Millosh Gjergj Nikolla), 358,

Mikelangjelo Buonaroti, it., 358,

Mikeli, Zef, 215,

Milano, qytet, it., 358,

Milçiq, Milivoja, 238,

Miloti, qytet, 193, 286,

Ministria e Punëve të Mbrendshme – Tiranë, Shif organet e diktaturës komuniste, 18,

Mino, Pirro, 123,

Mirakaj, Frano Pjetër, 68, 69,

Mirakaj, Pashuk Bib, 30, 37,

Mirakaj, Pal Bib, 30,

Mirashi, Zef, 87, 269,

Mirdita, mirditas, krahinë e Shqipnisë lindore, 30, 37, 156, 158, 223, 251, 333, 355,

Mirdita (Buka), Zef Gjin, 68, 71, 183,

Miri, Frano, 30,

Miri, Marash Ndue, 30,

Miri, Mark, 214, 217,

Miri, Zef, 214, 217,

Miss Durham, angl. 100,

Misioni Amerikan, 156, 172, 236, 270,

Misioni Anglez, 156, 172, 218, 236, 270,

Misioni Francez, 172, 270, 299,

Mishiqi, Bep, (ish robaqepsia përballë Institutit Pedagogjik),19,

Mitrovica, Kosovë, 136,

Mitrovica, Rexhep, 165,

Mjeda, Gita, 92,

Mjeda, Luigj, 87, 111,

Mjeda, Zef Luigj, 372,

Montekatini, it., 129,

Montepelier – Francë, 359,

Monza – Milano, it., 342,

Moska, kryeqyteti i B.S., 21, 95, 240, 279, 361, 379,

Mosi, Hilë, 25,

Motër Dava Kallmeti, 81,

Motër Emilja Kurti, 209,

Motër Gjyzepina Radovani, 77, 81, 82, 248,

Moter Luçi Koliqi, 181,

Motrat, Luigja, 78, 188, Çeçilja, Gjystina, Judita, Kjara, Luçija, Ludovika, Marta,

Vigjinja, 179,

Motrat Servite, (Kisha e Motrave Servite), 178,

Moxarti, kompozitor., 21,

Muça, Seit, 352, 353,

Muho, Musa, 123

Muji, Gjeto Basho, në kangë kreshnike, 32,

Mujs Polemi, (Pseudonimi i Don. K. Prennushit), 179, 197,

Murana, Mark, 334,

Murati, Mato, 221, 269,

Muri i Berlinit, (1989), 330, 379, 384,

Muzaj, Dedë, 146,

Muzaj, Dila, 146,

Muzeu i Fretenve, 200,

Muzeu Historik, Shkodër, 374,

Muzhani, Mikel Zef, 261,

Muzhani, Nikolin Zef, 335,

Muzhani, Zef, 25,

Myftari, Qerim Sadik, 68, 69, 71,

Myftia, Ferit, 263,

Myftia, Sali, 86, 124,

Myrtja, Fetah, 261,

Myzeqeja, fushë, kamp shfarosje, 30, 104,

N, n.

NANË TEREZA, 19, 255, 279, 341, 346, 383,

Nacional Indipendentët, 215, 231,

Nallbani, Rrok, 131,

Namiku, tiranas, 112,

Naraçi, Ingj.Ndoc, 23, 372,

Naraçi, Pjerin, 372,

Ndocaj, lagje në Shkodër, 260,

Ndocaj, Engjëll, 342,

Ndocaj, Filip, 111,

Ndoi, Gjon Mark, 263,

Ndoj, Gjon Mark, 30,

Ndoja, Mëhill, 38,

Ndoja, Prof.Injac, 60,

Ndoja, Prof. Rrok, 359,

Ndou, Kolë, 35, 165,

Negri, Bep, 192,

Neroni, rromak, 89,

Neshiq, Lubo, 238,

NEUMAN Tereza, aust. 175,

New York, 12,

Neziri, Prof. Rexhep, 371,

Nika, Mëhill, 198,

Nika, Prenda, 198,

Nika, Zef, 80, 372,

Nikaj, Gjokë, 47,

Nikaj – Merturi, fshat, 34,

Nikolla, Dodë, 30,

Nora e Dedë Gjo’Lulit, 90, 94,

Normandia, franc, 379,

Nosi, Lef, 17, 35, 165, 167, 200, 221,

Nuçi, gjeneral, it, 220,

Nunci Apostolik i Vatikanit, Francë, 155,

Nurja, Elez, 146,

Nuzi, Dervish, 108,

Nushi, Dr. Pajazit, 98,

Nushi, Shuk, 269,

Nüremberg, gjerm. 332,

O, o.

Oberlajn, gjerm., 86,

Oblika, 190, 304,

Omari, Shaqir, 354,

Opera e Parë Shqiptare “Mrika”, 361,

Organizata “Balli Kombëtar”, 48, 124, 137, 139, 142, 146, 203, 215, 217, 221, 223, 226,

Organizata “Bashkimi Shqiptar” (1945), 29, 36, 65, 66, 67, 74, 107, 119, 215, 218, 224,

Organizata “Besa Kombëtare”, Kosovë, 93,

Organizata e “Legalitetit”, 142, 215, 221, 223, 226, 231, 259, 298, 378,

Organizata “Përpjekja Shqiptare”, Shkodër, 260,

Organizata “Kryqi i Kuq Shqiptar”, 79,

Organizata NDSH (Nacional Demokratike Shqiptare), (1946), Kosovë, 92, 96, 97,

Organizata OZN– a, 92,

Organizatat, Fronti demokratik, Profesionale, të Rinisë Komuniste, shif tek diktatura.

Orosh, qendër krahine në Mirditë, 154, 215, 224, 241,

Opozita, (1924), 165, 198, 354,

Orman Pojani i Korçës, kamp shfarosje, 340,

Osi, Bec, 238,

Osmani, Nexhip, 263,

Ososkovi, pedagog sovj. 320,

P, p.

Papa Piu II-të, (ishte Papë në 1458 -1464), 344,

Papa Piu XI-të, (1922 – 1939), 347,

Papa Piu XII-të, (1939 – 1958), 86, 130, 145, 150, 239, 299,

Papa Gjoni XXIII-të, (!958 – 1963), 80, 384,

Papa Gjon Pali II-të, (1978 – 2005) 160, 294, 341, 344, 373, 384,

Papa Josif Papamihajli, 55,

Papa Pandi, 55,

Papa Petraq Isak,? 129,

Peshkopi, Fan S. Noli, 10, 294,

Pop Jefto, 238,

Paci, Nush, 364,

Paci, Prof. Ferdinand, 364,

Padova, qytet, it, 6, 23, 24, 94, 129, 357,

Pajaziti, Kamber, 92,

Palaj, Shosh, fshat, 37,

Palç, fshat, Dukagjin, 34, 94,

Pali, Dr. Av. Paulin, 16, 48, 49,109, 110, 112, 113, 114, 115, 116, 120, 121,122, 146,

Pali, Gaspër, 110, 112, 122, 356,

Pali Hana (Ana), 123,

Pali (Dajçi), Liza Kol, 146, 207, 259, 281,

Pali, Mark, 63, 65,

Pali, Mark, 110,

Pali, Mark Zef, 30,

Pali, Ndue, 29, 38, 47, 48, 49, 117, 258, 281, 295,

Pali, Paulin Kel, 63, 64, 71, 216,

Pali, Pjetër, Prendush, 108, 109, 110, 115, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 259,

Pali, Prendush, 123,

Pali, Roza, 122,

Pali, Shaqe, 110,

Pali, Zef, 139,

Pali, Zef, 214,

Paluca, Prof. Ndue, 59,

Palushi, Shtjefën, (Tefa), 364, 365,

Paris, Kryeqyteti i Francës, 224,

Parma, qytet, it., 348,

Partia Demokratike, 66,

Partia Demokristjane Shqiptare (ose Organizata), 21, 29, 63, 65, 66, 74, 109,117, 118,

Partia Fashiste, 127, (BRUFSH-i), shif org. e diktaturës,

Partia Komuniste Jugosllave, Partia Komuniste e Kinës, shif organet e diktaturës,

Partia Komuniste Shqiptare, Partia e Punës së Shqipnisë, Partia Socialiste Shqiptare,

shif organet e diktaturës,

Partia Social – Demokrate Shqiptare, (shpesh organizatë), 135, 137, 138, 139, 141, 236,

Parubaj, Gjon Simon, 274,

Parubaj, Lazër, Simon, 274,

Parubi, Prof. Kol, 30, 92, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 259,

Parubi, Tomë, 95,

Parubi, Tone, 95,

Parruca, lagje në Shkodër, 16,

Pashuku, Tish, 270,

Pazari i vjetër i Shkodrës, 10, 304,

Peja, qytet i Kosovës, 91, 92, 93, 94, 96,

Penda e Kirit, 10, 11, 49,

Pentari i Dajçit B.Bunës, fshat, 95,

Pepa, Prof. Simon, 206,

Perandoria Turke, 161,

Perashi, lagje në Shkodër, 10, 300,

Peres de Kuelar, 331, 336,

Perdoda, Ernest, 259,

Perlat i Këthellës së Mirditës, fshat, 154, 223

Permeti, qytet, 377, 383,

Perugia, it, 357, 358,

Peshkopi, qytet, 93,

Petroviq, Andro, 29, 64, 65, 67, 71,

Pëllana, fshat, 82,

Pëllumbi, Gjon, 368,

Përandoria Romake, 45,

Përroi i Gjadrit, 270,

Përroni i Hijes së Madhe, Meshkallë, 103,

Pici, Nikolin, 368,

Pici, Shan, 368,

Pikoli, ital, 66,

Pipa, Agime, 281,

Pipa, Dr.Av. Muzafer, 16, 20, 74, 75, 111, 112, 113, 117, 118, 134, 281, 295, 348, 357,

Pipa, Prof. Arshi, 17, 82, 131, 133, 134, 138, 140, 141, 142, 143, 144, 169, 173, 259,

Pistulli, Ndoc, 354,

Pistulli, Karlo, 219,

Pjetërnikaj, Pjetër Sali, 68

Pjetri, Dan, 91, 92,

Pjetri, Martin, 91,

Pjetri i Tomës, 91, 92,

Plaka, Osman Brahim, 68,

Plan i Dukagjinit, 350,

Plasari, Dr. Prof. Aurel, 57, 377,

Plashari, fshat, 51,

Plashniku, Skënder Sadik, 51, 52,

Pllaneja, Hajdar, 92, 96,

Podgorica, qytet, 35,

Podgorica, Is-han, 135, 136, 138, 141,

Pogradeci, qytet, 365,

Pogu, Tefë, 19,

Polec, fshat, 91,

Polonia, shtet, 330,

Polpoti, diktatori, 380,

Postriba, 17, 29, 37,

Preka, Sile, 44, 45,

Preka, Zef, 44, 45,

Prela, Gjokë, 114

Prela, Katrina, 114,

Prela, Mark Tom, 44,

Prela, Prof. Kolë, 48, 60, 75, 76, 109, 111, 112, 113, 114, 115, 116 117, 118, 120, 121,

126, 131, 218, 357, 259, 295,

Prela, Zef Kol, 37,

Prelejve – fis, Shodër, 25,

Prendi, Gjovalin Shuk, 180, 372,

Prendi, Simon, 124,

Prendushi, Lena (e shoqja e Gjon Pukës), 269,

Prendushi, Ndue, 181,

Prenga, Ndrec, 48,

Prennushët – fis, 25,

Prennushi, Dedë, 176,

Prennushi, Drande (Roza), 161, 213,

Prennushi, Drande e shoqja Gjonit, 169,

Prennushi, Kolë, 161, 176, 213, 235,

Prennushi, Mikel Pjetër, 182, 192, 193,

Prennushi, Nine, 190, 339,

Prennushi, Paulin, 8, 182, 192, 213,

Prennushi, Roza, 188, 191,

Propaganda Fide (Prop. Fide), Vatikan, Rromë, 150, 154, 353,

Presidiumi i Kuvendit Popullor Tiranë, shif organet e diktaturës, 234

Prishtina, Kryeqyteti i Kosovës, 290,

Prishtina, Hasan, 17,

Prizreni, 91, 92, 93, 110, 116, 145,

Provinca e Françeskanve të Shqipnisë, (vendi ku shtrihej), 198,

Provinçiali i Françeskanve të Shqipnisë, (Drejtuesi i Provincës), 166,

Pulti i Dukagjinit, 35,

Puka, qytet, 30, 37, 115, 278,

Puka, Ndrekë, 192,

Q, q.

Qafa e Agrit, 33,

Qafëbari, kamp shfarosje, 81,

Qafa e t’Thores, Theth, Dukagjin, 364,

Qamili, Haxhi, 34,

Qehaja, Sulejman, 259,

Qelza e Pukës, fshat, 278,

Qemali, Ismail, 17, 18, 164, 337,

Qeveria Komuniste e Tiranës, shif organet e diktaturës, 154,

Quku, Remzi, 259,

Quku, Xhevat, 259,

R, r.

Raci, Selim, 108,

Radio “Shkodra”, 203,

Radio “Tirana”, 290, 347,

Radio “Vatikani”, Rromë, it, 155, 179,

Radoja, Shuk, 342,

Radostina e Lushnjes, fshat, kamp shfarosje, 340,

Radovani, Alfons, 261, 263,

Radovani – de Angeliis, Fritz, 1, Autori,

Radovani, Kolë Tomë, 7, 8, 351,

Radovani, Prof. Nush, 63, 66, 137, 216,

Radovani, Viktore, (Vida), 184, 351,

Rajhu i Madh i Gjermanisë, 377,

Rasha, Ludovik, 69,

Razëm, fshat klimaterik verior, 79,

Reagan, Ronald, Presidenti USA, 384,

Reçi, fshat, 75,

Regjenca Shqiptare (1944), (Qeveri Kuislinge), 166, 167, 199, 218, 219,

Regjent’i Delegacionit Apostolik në Shqipni, (Përfaqësues i Vatikanit), 223, 224,

Remaji, Fusha e Rëmajt, Vorrezat Katolike, shif, Fusha e Rëmajt, 8,

Repishti, Prof. Sami, 12, 332, 357,

Republika Popullore Socialiste e Shqipërisë, (RPSH), shif organet e diktaturës,

Ressuli, Prof. Namik, 357,

Revista “Albania”, 60, 75,

Revista “Albanian Catholic Bulletin”, San Francisco, Kalifornia, 163,

Revista “Cirka”, Shkodër, 179,

Revista “Kumbona e së Dielles”, Shkodër, 150, 342,

Revista “Lajmëtari i Zemrës së Krishtit”, 169,

Revista “L.E.K.A.”, Shkodër, 189,

Revista “Hylli i Dritës”, Françeskanët, Shkodër,163,

Revista “Zani i Shna’ Ndout”, 169,

“Revolucioni Kultural” (Rev. Ideologjik), shif organet e diktaturës, (1967),

Rexha, Donat, 261,

Ricoli, it, 332,

Rilindja Kombëtare, 169,

Rinas, Aeroporti i Tiranës, kamp shfarosje, 81,

Risia, Vizhdan, 131,

Rizaj, Skënder, 92,

Rozafa , shif Kështjella, 14,

Rubik, qytet, 215, 224,

Rumania, 330,

Rus, lagje, Shkodër, 29, 262,

Rusi, Abdyl, 112, 113, 115, 120, 121, 259,

Rusi, Asim, 259,

Rusi, Ingj. Fahri, 109, 249,

Rusi, Thabit, 259,

Rusia Sovjetike, (BS), shif org. e diktaturës,

Rushiti, Javer, 221,

Ruzvelt, Franklin, Presidenti USA, 199, 379,

Rr, rr.

Rragami, fshat, 270,

Rrepsi, kamp shfarosje, 81,

Rrethi i “Shën Pjetrit”, Tiranë, 298, 299,

Rrethi “Veprimi Katolik”, Shkodër, 83, 86, 340, 342,

Rrjolli, fshat, 150,

Rrojej, fis në Shkodër, 19,

Rroku, Bibë, 219,

Rroma, Kryeqytet, it., 45, 50, 89, 91, 94, 144, 149, 154, 214, 224, 225, 341,

Rrota, Prof. Simon, 15, 25, 360, 361, 364, 371,

Rruga “Badra”, Shkodër, 22, 301,

Rruga Daijej, Shkodër, 176,

Rruga e Kavajës, Tiranë, 7,

Rruga Kokaj, Rus Katolik, Shkodër, 114,

Rruga Kukës – Peshkopi, 325,

Rruga e “Luigj Gurakuqit”, Shkodër, 339,

Rruga Marvukej, Shkodër, 44,

Rruga e Murgeshave, Shkodër, 77,

Rruga “Sumej”, Shkodër, 263,

Rrustemi, Avi, 17,

S, s,

Sadedini, Frida, 281, 287,

Sadiku, Adem, 34,

Sadiku, Fet, 34, 35,

Sadiku, Marash, 34,

Sadiku, Mark, 35,

Salvoni, Konte, it. 130,

Samrishi, fshat i Bregut të Bunës, 181, 193, 161, 304, 306,

Santa Barbara – California, 355,

Sapa, (Capa), Dioçezi i Zadrimës, 169,

Saranda, qytet, kamp shfarosje, 81,

Saraçi, Ludovik, 30, 270,

Saraçi, Sandër, 19,

Sebriq, jug., 238,

Seiti, Abdullah, 108,

Seksioni i Mbrendshëm, Sigurimi i Shtetit, Ndjekja, Shkodër, shif org. e diktaturës,

Sekuj, Lec, 123,

Selca e Kelmendit, në Malësi të Madhe, 273,

Selenica, Ali Zalo, 193,

Selia e Shenjtë, Vatikani, Rromë, shif tek Vatikani,

Seminari Papnuer i Jezuitve, (Shkollë e Lartë për klerikë), Shkodër, 83,

Serbia, serbët, 17, 32, 35, 166, 293, 376, 378,

Serhati, Haki, 372,

Serreqi, lagje në Shkodër, 16, 18, 300, 368,

Serreqi, Alfred, 247,

Serreqi, Cin, (Serreqët – fis), 25, 109, 128, 219, 225, 228, 247, 360,

Serreqi (Lako), Dorotea, 360,

Serreqi, Gjon, 219,

Serreqi, Injac, 146, 258,

Serreqi, Prof.Tish, 26,

Siberia, 380,

Siena, it, 350,

Siliqi, Maria, 123,

Simoni, Cuk, 340,

Sinishta, Prof. Gjon, 357, 373, 374,

Skanderbeg, lagje në Shkodër, 11, 300,

Skanjeti, Andrea, 342,

Skrapari, krahinë jugore, 263,

Sllav, sllave, shtetet sllave, shovenistët sllav, 27, 94, 95, 107, 355,

Smajli, Alush, 91

Smajli, Dedë Lulash, 47,

N. Siglat e emnit të dëshmitarit. 151.

Sobonne-s, Francë, 61,

Sokoli, Drita, 281

Sokoli, Ibrahim, 281,

Sokoli, Isuf, 238,

Sokoli, Kolë, 49,

Sokoli, Nik, 29, 37, 86, 87, 124, 216,

Spaçi i Mirditës, kamp shfarosje, 81, 293,

Spanja, spanjol, shtet, 87, 116,

Spathari, fshat, 107, 270,

Spitali Civil, Shkodër, 19,

Spitali i Tiranës, 209,

Stajka, fshat, 123, 306,

Stambolla, Kryeqyteti i Turkisë, 129, 130,

Statuti i Kishës Katolike Shqiptare, 183, 184, 194, 195, 209, 276, 306, 353,

Stena, fshat malor, 84, 269

Stephen, Schwarts, USA, 163,

Stojanoviq, Dusho, jug. 238,

Stomi i Golemit, pranë Shkodrës, 10,

Strad, Prof. Dr. G. 39,

Struga, qytet, Maqedoni, 45,

Suezi, kanali, 380,

Sudi, Enver, 96,

Sukat e Dajçit Bregut të Bunës, fshat, 275,

Suma, Av.Eduard, 112,

Suma, Guljelm, 19, 109, 219, 225,

Suma, Hysen, 238,

Suma, Karlo, 115,

Syla, Zef, 11,

Sh, sh.

Shahini, Jakë, 92,

Shahu, Prof. Ahmet, 129, 241,

Shala, Prof. Dedë, 371,

Shala, Prof.Luigj, 257,

Shantoja, Bep, 314,

Shantoja, Kel, 44,

Shantoja, Klotilde, 361,

Shantoja, Luçia, 44,

Sheh Shamija, 11,

Shehu, Maksut, 96,

Shehu, Qemal, 111,

Sheldija, fshat, 4, 10, 43, 103, 104, 107, 269,

Sheldija, Gjovalin, 46,

Sheldija, Kolë Nuri, 43, 44, 46,

Sheldija, Martin, 93, 37, 46, 84, 107, 269, 270, 271, 272,

Sheldija, Pjerin, 372,

Sheldija, Tomë, 259,

Shelqeti, fshat, 214,

Sheno, Zagoll, 30

Shën’ Buonaventura (Shna’Bafti), 77,

Shëngjini, qytet, port detar, 107,

Shën’ Jozefi, 175,

Shën’ Kolli, 101, 182,

Shën’ Lleshdri, (Shën’Aleksandri), 157,

Shën’ Mërija Magdalenë, 251

Shën’ Naumi,45,

Shën’ Njoni (Shën’ Gjoni), 374,

Shën’ Toma, 335,

Shfaqja teatrale “Juda Makabé”, Teatri i Jezuitve (1946), Shkodër, 115,

Shiroka, fshat, 8, 22,

Shiroka, Dr. Zef, 356,

Shiroka, Filip, 24,

Shiroka, Lec, (Lazër?), 112, 119,

Shiroka, Çile, (Shirokejt – fis), 59,

Shkufi, Fane, 123,

Shkodra, qytet, shkodranë, 4, 8, 9, 10, 12, 14, 16, 17, 22, 23, 26, 47, 50, 83, 84, 88, 90,

Shkolla e Çelës, (e motrave Servite), Shkodër, 19, 339,

Shkolla “Donika Kastrioti”, Shkodër, 133,

Shkolla Françeskane, Gjuhadol, Shkodër, 133,

Shkolla e Jezuitve, Shkodër, 24, 133, 176, 269, 333,

Shkolla e mesme “Jordan Misja”, Shkodër, 104, 262, 283, 321,

Shkolla e mesme, Politeknikumi “7 Nandori”, Tiranë, 326,

Shkolla e mesme, Teknikumi Pyjor, Shkodër, 321,

Shkolla e Motrave Stigmatine, Shkodër, 133,

Shkolla Normale e Elbasanit, 93, 96, 114, 115, 123, 263, 315, 323,

Shkolla Normale e Prishtinës, “Sami Frashëri”, Kosovë, 93,

Shkolla Pedagogjike “Shajnaz Juka”, Shkodër, 320, 360, 364, 371,

Shkolla “Skanderbeg”, Shkodër, 342,

Shkolla 7-vjeçare, “24 Maji”, Shkodër, 262,

Shkolla 7-vjeçare, “7 Nandori”, Shkodër, 321,

Shkolla 7-vjeçare, “Vasil Shanto”, Shkodër, 362,

Shkolla Teknike e Fullcit, Kavajë, 133,

Shkreli, krahinë veriore, 150,

Shkreli, Lec, 19,

Shkreli, Lina Simon, 97,

Shkreli, Prof. Taho, 371

Shkreli, Tomë, 176,

Shkupi, Kryeqyteti i Maqedonisë, 238,

Shkurta, Gani Jashar, 52,

Shllaku, krahinë malore veriore, 48, 84, 139, 269, 307, 313,

Shllaku, Çezar, 265,

Shllaku, Dila, 91,

Shllaku, Gjon Prenkë, 67, 70, 71, 72, 73, 218,

Shllaku, Maria, 30, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 104, 251, 259, 281,

Shllaku, Mark Gjon, 29, 63, 64, 65, 71,

Shllaku, Mark Simon, 91,

Shllaku, Zef Gjon, 261,

Shna’ Ndou, 26, 208, 221, 242,

Shna’ Premte, fshat, 223,

Shoqnia “Antonjane”, Shkodër, 71, 225,

Shoqnia “Bashkimi”, Shkodër, 149,

Shoqnia “Bijat e Marisë”, Shkodër, 337,

“Shoqnia Jezu” S.J. Shkodër, Jezuitët, 297, 298, 301,

Shoshi, krahinë malore e Veriut, 36, 114, 198,

Shoshi, Luigj Sokol, 68,

Shpali, fshat, 251,

Shpella e Mëri Kokës, Stenë, Shllak, Shkodër, 84,

Shpuza, Bardhyl, 332,

Shpuza, Shyqyri Bajram, 113,

Shqipnia, Shqipnia Etnike, Shqipëria, Republika e Shqipnisë, shqiptar, 6, 8, 12, 14, 48,

Shtëpija e Kulturës, Shkodër, 19, 74, 115, 366,

Shtoj i Durrësit, fshat, 112,

Shtraus-i, kompozitor, 329, 341,

Shufflay, Dr. Milan, Kroat, 375,

Shumadija, jug. 238,

T, t.

Tabaku, Ramazan, 135, 179, 141,

Taha, Haki, 96,

Taipi, Ali, 238,

Taraboshi, mal, 10, 304,

Taravica, kënetë, kamp shfarosje, 329,

Tarcizio, Angelo, it, 146,

Tarri, Martin, 201, 242,

Teatri i Jezuitve, Shkodër, 19,

Teatri “Migjeni”, Shkodër, 92, 278, 341,

Teatri Popullor, Tiranë, 369,

Temali, Mark, 287,

Tepe, kodrat dhe lagja pranë Shkodrës, 10.

Tepelia, Man, 240,

Tepelena, qytet, 81, 104, 144,

Tërbufi, kënetë, kamp shfarosje, 81,

“Të Shelbuemit”, 189,

Tibeti, shkretinë e Azisë, 285,

Tilman, shkrimtar, 238,

Tirana, tiranas, Kryeqyteti i Shqipnisë, 7, 8, 30, 50, 110, 112, 118, 135, 160, 165, 194,

Tirana, Prof. Gema, 371,

Tirana, Xheudet, 137,

Tiroli, Austri, 169,

Titulli “Mësues i Popullit”, 370,

Titulli “Skanderbeg”, (dekoratë, urdhën), 223,

Tivari, qytet, 32, 89, 295, 381,

Tivari, Kolë, 16,

Togat e Ndjekjes, shif org. e diktaturës, 19,

Toma, Kol Mark, 38, 269,

Toma, Lulash, 274,

Toma, Prof. Dr. Ndue Zef, 372,

Topalli, Nush, 25,

Topalli, Pjetër, 194, 298,

Toptani, Aqif, 119,

Topulli, Çerçiz, 17,

Toskënia, krahina jugore e Shqipnisë, 354,

Torino, qytet, it, 114,

Traboini, 162,

Tracki, Jozef e Maria, polakë, 83,

Tracki, Gjergj, polak, 83,

Tracki, Hans, polak, 83,

Tracki, Kordola, polake, 83,

Traktati i “Shën Stefanit”, 376,

Trevëllezër, fshat i Vlonës, 123,

Trieste, qytet, it, 358,

Troshani, fshat, 161, 169, 204, 222, 350,

Troshani, Pjetër, 342,

Troshani, Sandër, 372,

Tuci, Maria, 91, 281,

Tukja, Kol Mati, 16,

Tukja, Nush, 180,

Turqia, turqit, 27, 231, 254, 293, 381,

Tuzi i Malit të Zi, 164,

Th, th.

Thani, Palë, 29, 216, 281.

Thëngjilli, Prof. Petrika, 251,

Thethi, qendër klimatike veriore, 39,

U, u.

Uajzberg, H. 238,

Udha e Kalvarit, 169,

Ugashi, Prof. Gaspër, 59, 63, 75, 179, 183, 184, 208, 265, 314, 315, 316, 317, 318, 319,

Uji i Ftohte, Vlonë, 352,

Ulqinaku, familje, Shkodër, 19, 240,

Ulqinaku, Asim, 111,

Ulqini, qytet, 32, 89, 381,

Ulqini, Cafo Beg, 35, 165,

“Ungjilli i Shenjtë”, 290, 300, 307, 309, 335,

Universiteti “Lomonosov”, Moskë, B.S., 361,

Universiteti “Luigj Gurakuqi”, Shkodër, 370,

Universiteti “Sant’Antonio”, Rromë, it. 206,

Universiteti i Tiranës, 150,

Universiteti Teologjik, Linc, Austri, 177,

UNRRA, 38,

Ura, Abdyl, 111,

Ura e Bunës, Shkodër, 304,

Ura e Kirit, Shkodër, 107, 270,

Ura e Re, Dukagjin, 37,

Ura e Shtrenjtë, 33,

Ura Vaj-gurore, kamp shfarosje, 81,

Ura e Zogut, Mat, 8,

Urdhni i Fretënve të Vogjël, O.F.M. (Ordo Fratrum Minorum), 161, 198,

Urdhni Jezuit, S.J. (“Shoqnia Jezu”), 348,

Uruçi, Njazi, 263, 264,

USA, Shtetet e Bashkueme të Amerikës, amerikan, 28, 116, 155,

Ushtria Kombëtare Shqiptare, shif org. e diktaturës, 212,

Uzhicë, fshat, Kosovë, 96,

V, v.

Valia i Shkodrës, Drejtuesi i administratës Turke, 162,

Valteri, Beqir, 45,

Vata (Cukali), Gjergj, 29, 37, 84, 85, 86, 87,107, 269, 270, 366,

Vata, Gjokë, (Qorri), 337,

Vata, Gjelosh, 124, 125, 126,

Vata, Gjelosh, 108,

Vata, Gjelosh e Mrika, 67,

Vata, Loro, 115, 248, 269, 281, 366, 367.

Vata, Ndoc Gjelosh, 67

Vatikani, Selia e Shenjtë, Rromë, 154, 155, 156, 157, 167, 171, 194,195, 215, 218, 219,

Vasa Shkodrani, Pashko, 329,

Vasi, Ram, 108,

Vasia, Lec, 261,

Veleçiku, maja e malit, 370,

Velipoja, fshat, 10, 32, 84, 90, 184, 275,

Vendet Baltike, Tokat e Ulta, 330,

Verdi, Gjyzepe, kompozitor it, 21,

Veriu, verior, krahinat veriore të Shqipnisë, 239,

Verlaci, Sheuqet, 165, 202,

Vermahti, gjerm., 377,

Vermoshi, fshati ma verior i Shqipnisë, 216,

Versaill-es, franc., 376,

Veziri i madh, Pushtetar i Lartë Turk, 251,

Vila, Bep Kel, 263,

Vistull, gjerm., 220, 221,

“Vizaret e Kombit”, 206, 209,

Vjena, Kryeqyteti i Austrisë, 180, 129, 363,

Vlashi, Gjovalin, 137, 172,

Vlashuk, fshat, kamp shfarosje, 81,

Vloçishti, kamp shfarosje, 131,

Vlona, vlonjat, qytet, porti jugor i Shqipnisë, (kryporja, kamp shfarosje), 81, 94, 123,

Voci, Gjokë Nikoll, 47,

Vodaj, Mustafa Jakup, 108, 124, 125, 126, 127, 128,

Vojvodë, Paria e vendit, 33,

Vokshi, Muhamet, 91, 92, 95,

Volorek i Pogradecit, 329,

Vora, Piksa, qytet, 356,

Vorrezat Myslimane të Kamanës, Shkodër, 289,

Vorrezat e Rëmajt, Shif Fusha e Rëmajt, Shkodër, 11,

Vraka, fshat, 48, 162,

Vrithi, fshat malor, 39, 40,

Vuça, fshat malor, 40,

Vukatana, fshat, 219, 240,

Vukotiq, Ivan, 278,

Vuksanaj, fshat i Dukagjinit, 37,

Vuksanët, fis, 19,

W, w.

Washingtoni, Kryeqyteti USA, 144.

Xh, xh.

Xhabijej, lagje në Shkodër, 300,

Xhai, Dr.Av. Vasil, 300,

Xhamija e Durrësit, 286,

Xhamija e Fushës së Çelës, Shkodër, 27,

Xhamija e Kuqe, Perash, 19,

Xhamija e Parrucës, 289,

Xhan, fshat i Dukagjinit, 35,

Xhuvani, Prof. Aleksandër, 60,

Xhuxha, Kolë, 10,

Y,y.

Y, Pseudonim i Don Lazër Shantojës, 106,

Z, z.

Zadrima, Capa ose Sapa, zonë veriore, 169, 305,

Zadrima, Veronika, 367,

Zalli i Kirit, 10, 22, 37, 46, 49, 105, 150, 205, 249, 250, 281, 335, 336,

Zamputti, Injac, 342,

Zdralej, lagje në Shkodër, 16, 260, 300,

Zllakuqan, fshat, 94,

Znamenski, Av. Vlladimir, rus, 92,

Zefi i Fanës, 91,

Zefi, fshatar në Vrith, 39, 40, 41,

Zefi, Dedë Mirash, 38,

Zefi i Grudës, Kol, 165,

Zefi, Vlash, 274,

Zemuni, fshat, 238,

Zezaj, Gjovalin Kol, 68, 71,

Ziri, Vasil, 137,

Zogaj, Lekë e Maria, 172,

Zogu i I-rë, Ahmet, Mbreti i Shqipnisë, 17, 45, 56, 73, 84, 96, 103, 125, 165, 198, 199,

ZOJA e Papërlyme, 78, 190, 191,

ZOJA E SHKODRËS, 78, 337, 339,

Zojzi, zojzakët, fis në Shkodër, 22, 23,

Zojzi, Gaspër, 372,

Zojzi, Kel, 23,

Zojzi, Ingj. Ludovik, 22, 23, 24, 103, 357,

Zojzi, Maria e Pjetër Dedës, 30, 90, 103, 104, 105, 109, 281,

Zojzi, Prof. Rrok, 23, 103, 216, 305,

Zojzi, Shtjefën e Pina, 103, 104, 105.

ZOTI, 9, 10, 14, 58, 82, 93, 98, 99, 158, 172, 191, 204, 247, 254, 281, 302, 308, 309,

Zorba (Pali), Terezina Kol, 110, 122, 246, 259, 281,

Zorba, Zef (Bep), 22, 357,

Zusi, fshat, 304,

Zvicrra, shtet, 45, 331,

Zyberi, Emin, 108,

Zyleviq, Av. Bozhidar, 92,

Zymë e Hasit, Kosovë, 94,

Zh, zh.

Zheji, fshat, 353,

Zheji, Prof. Petro, 359,

Zhivkoviq, Trajan, 238,

Zhupa, fshat pranë Dushmanit, 161,

Shenim Autori: Kerkoj ndjesë për emnat e pashenuem me shkronja të forta ose të lanun padashje, jashta listës emnore të sipërshenueme.

LISTA EMNORE E ORGANEVE TË SHTETIT TË DIKTATURES KOMUNISTE NË SHQIPNI DHE DISA NËPUNËSVE NË KËTA ORGANE QË NGA VITI 1943:

LISTA EMNORE E ORGANEVE TË SHTETIT TË DIKTATURES KOMUNISTE NË SHQIPNI DHE DISA NËPUNËSVE NË KËTA ORGANE QË NGA VITI 1943:

A, a.

Agolli, Dritëro, 365,

Agolli, Neki, 303,

Alia, Ramiz, 66, 286, 294, 295, 329, 330, 332, 336, 378, 381,

Alibali, Jusuf, 45, 59,

Alizoti, Përtef, 119, 125, 146, 207,

Ameti, Selajdin, 92,

Andoni, Dhimitër, 285,

Anëtarët e Byrosë Politike të Komitetit Qendror të Partisë Komuniste Shqiptare.

Anëtarët e Komitetit Qendror të Partisë Komuniste (të Punës) dhe Kandidatët e sajë.

(Këtu përfshihen dezhurët bashkë me pastruesit e zyreve të këtyne institucioneve).

Anëtarët e të gjitha Qeverive të Shtetit Shqiptar mbas vitit 1944.

Anëtarët e Agjensisë Telegrafike Shqiptare dhe korespondentët e gazetave kryesore.

Anëtarët e Byrove të Partisë, në Komitetët e Rretheve, Institucione, Ndërmarrje,

Kooperativa Bujqësore, etj.

Anëtaret e Byrove të Organizatave të Rinisë dhe Sekretariateve të BRPSH.

Anëtarët e Gjykatës së Lartë të RPSH.

Anëtarët e Gjykatës së Lartë Ushtarake – Tiranë.

Anëtarët e Trupit Gjykues të Gjykatës, së Lartë, të Qarkut, të Rrethit etj.,

Anëtarët e Partisë Komuniste Shqiptare (Partia e Punës dhe Partia Socialiste Shqiptare), Anëtarët e Presidiumit të Kuvendit Popullor të Republikës Popullore të Shqipërisë.

Anëtarët e Kryesisë së Organizatave të Frontit Demokratik (ku, mbulohej Partia

Komuniste Shqiptare), në Kryeqytet dhe qytete të Shqipnisë.

Anëtarët e Kryesisë së Komiteteve Ekzekutive dhe Këshillave Popullore të qarqeve,

rretheve, qyteteve, lokaliteteve, fshatrave, koperativave bujqësore etj.

Anëtarët e Komisarjateve të Ushtrisë dhe të Zyrave të Kuadrit.

Anëtarët e Kryesisë së Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë.

Anëtarët e Kryesisë së Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë.

Anëtarët e Kryesisë së Kolektivave të Avoketënve të Shqipërisë.

Anëtarët e Partisë që kanë krye Shkollat e Larta: “V.I.Lenin”, Juridik, Financë etj.

B, b.

Baba, Nush, 241, 242,

Baci, Gita, 306,

Bajraktari, Shkëlzen, 285,

Bakalli, Alush, 241, 249, 311,

Baku, Nedime, 48,

Ballata, Pjetër, 18, 133,

Balluku, Beqir, 293,

Banushi, Gjon, 51, 138, 140, 172, 300.

Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike, (BRSS ose BS), 137, 204, 274,

Batalaku, Jolanda, 288,

Beçolli, 50,

Bejleri, Agim, 264,

Bejtja, Xhemal, 213,

Bekteshi, Sadik, 258,

Belkov, Kristaq, 288,

Beltoja, Loro, 285,

Bello, 50,

Beqari, E, 50,

Beqiri, Bastri, 202, 205,

Beqja, Rakip, 212,

Berdica, Zef, 267,

Biba, Bardhok, 241,

Bitaku (?), Injac, 288,

Bllaci, Misto, 51, 108, 113, 125, 128, 146, 202, 205, 207, 213, 229, 230, 241,

Borduni, Mihajl, 51,

Boriçi, Pjerin, 288,

Brahimi, Shaban, 288

Bregu, Bilo, 241, 243,

Bushati (Qorri), Ali, 18, 103, 106, 133, 241,

Bulbyli, Mehdi, 278,

C, c.

Cakaj, Edmond, 212,

Cakrani, Namik, 131,

Cani, Zenel, 103,

Celi, Qeverin, 23,

Ceta (Çeta), Niko, 127, 131, 143, 173, 234,

Curani, Fric, 288,

Ç, ç.

Çami, Foto, 330,

Çanga, Vehbi, 260,

Çarçani, Adil, 23,

Çarçani, Siri, 31,

Çaushesku, Nikolla, Rumun, 330,

Çaushi, Ismail, 60,

Çaushi, Nuri, 287,

Çeliku, Hajredin, 200,

Çerraxhia, Kolec, 288,

Çifligari, Dhimitër, 122,

Çirako, Xhule, 138, 172.

Çitaku, Ramadan, 106,

Çollaku, Lin, 241, 242,

Çela, Aranit, 20, 37, 47, 48, 54, 67, 71, 73, 74, 75, 87, 132, 146, 207, 241, 266, 286,

Çoba, Idriz, 37,

Çoku, Shyqyri, 55, 241, 249, 278, 285, 308, 311,

Çomo, Jani, 260, 371,

D, d.

Daragjati, Pjetër, 48,

Dautaj, Shaban Q. 113, 125, 202, 213, 227, 229, 245,

Deda, Gjush, 18,

Deda, Ndoc, 267, 285,

Deda, Vat, 285,

Dedja, Rasim, 18, 103,

Dede, Spiro, 277,

Dedej, Sybi, 303,

Deljana, Thoma, 323

Dema, Natale, 288,

Demiraj, Shaban, 208,

Demiri, Marko, 267,

Demiri, Sulë, 319,

Dibra, Faik, 48,

Dibra, Nazmi, 316, 317,

Dibra, Shefqet, 48,

Dibra, Ylvi, 18,

Dibra, Zija, 114, 226, 241,

Dilo, Koço, 48,

Dini, Jonuz, 18, 133,241,

Dini, Xhemal, 284, 371,

Dino, Ago, 230,

Dizdari, Burhan, 288,

Doçi, Mëhill, 323,

Doda, Prenda, 288,

Dodona, Sotir, 44, 46,

Drini, Skënder, 212

Dume, Petrit, 241,

Dushi, Bardhyl, 260,

Dymylja, Xhemal, 336,

Dh, dh.

Dhora, Dhimitër, 330,

Dhroso, Jorgo, 306.

F, f.

Fistani, Zef, 288,

Fishta, Adem, 371,

Fishta, Iljaz, 260,

Fishta, Vehbi, 18, 113, 133,

Floqi, Gaqo, 44,

Franja, Luigj, 111, 371,

Filbi, Kol. Kim, anglez, 30,

G, g.

Gavoçi, Qamil, 18, 133, 241, 258, 284,

Gazetat: “Zëri i Popullit”, Bashkimi”, “Koha e Re”, “Zëri i Rinisë”, “Pionieri”, etj. 72,

Gera, Luçije, 288,

Gerdani, Ejëll, 36, 37,

Goga, Lefter, 285,

Gora, Hysen, 212,

Gorbaçov, Mihajl, sovj, 329, 331, 332,

Grabocka, Myftar, 131,

Gramshi, Xhemal, 306,

Gj, gj.

Gjerga, Sllobodan, 371,

Gjylbegu, Ilir, 260,

Gjyli, Arif, 46, 48, 103, 114, 241,

H, h.

Hafizi, Dr.Ramiz, 288,

Hafizi, Shuajp, 316,

Haka, Rexhep, 258,

Hakani, Petrit, 138, 146, 172, 299,

Hakiu, Abdyl, 123,

Hako, Hulusi, 242,

Halil, partizan, 48,

Halluni, Ferit, 303,

Harito, Qiriako, 356,

Hasi, Pjetër, 293,

Haviari, Nesti, 258,

Haxhi, Iljaz, 285,

Haxhiu, Rexhep, 267,

Hazbiu, Kadri, 132, 258,

Haznedari, Nëvzat, 87, 121, 124, 128, 131, 132, 143, 234, 268, 278.

Hebovija, Hilmi, 284,

Hoxha, Enver, 33, 34, 52, 67, 90, 99, 131, 140, 148, 155, 157, 159, 241, 258, 270, …

Hoxha, Fadil, 258, 315,

Hoxha, Nexhmije, 330, 331,

Hrushov, Nikita S. 275, 276, 293, 384,

Hysejni, Nexhat, 87, 121,127, 131, 143, 173, 234,

Hysi, Skënder, 43,

I, i.

Ilia, Kolec, 18, 133,

Iljazi, Mustafa, 44, 45, 46, 48, 67, 87,121, 127, 173, 234,

Isufi, Beqir, 131,

Isufi, Halit, 284, 371

J, j.

Jaho, Taqo, 131,

Jakobini, Andrea, 59,

Jakova, Kolë, 239,

Jakova, Tuk, 51, 52, 70, 72, 106,

Jaku, Gjon, 285,

Jaku, ingj.Gjovalin, 303,

Janjiqin, Dragutin, 92,

Jashari, Qemal, 260,

Jegeni, Llambi, 302,

Josifi, Koço, 285,

Jubani, Bep, 260, 371,

Jubani, Satber, 260,

K, k.

Kabashi, Çesk, 85, 229,

Kafeja, Vasil, 288,

Kanani, Petro, 322,

Kapisuzi, Fadil, 20, 21, 85, 103, 132, 133, 134, 146, 241, 243, 247, 351, 367,

Kapisyzi, Qazim, 102, 133, 241,

Kapo, Hysni, 51,

Karabeci, polic, 122,

Karamelo, Thoma, 241,

Kastrati, Jup, 62, 208, 212, 287, 288,

Kavaja, Vasil, 48,

Kçira, Pjerin, 18, 103, 122, 145, 146, 167, 241, 242, 243, 246, 248, 365,

Keçi, Hamid, 46.

Kijariq, Branisllav, 92,

Klosi, Bilbil, 60, 271,

Koçov, Sllobodan, 123

Koka, Viron, 212,

Koleci, Vaskë, 18, 20, 31, 45, 103, 106, 113, 241,

Kolli, Rexhep, 18, 258,

Kongreset e Partisë Komuniste të Shqipnisë (të BS, Kinës) dhe PPSH, Organizatave etj.

Kongresi i Drejtshkrimit Tiranë (1972), 281,

Konomi, Manol, 356,

Kopali, Nesti, 20, 103, 113, 202, 207, 241, 246,

Korita, Neki, 51,

Koroveshi, Anastas, 87, 113, 125, 202, 205, 207, 213, 229,

Kraja, Fahri, 265, 266, 267, 268,

Kraja, Haki, 317,

Kraja, Musa, 284, 371,

Kraja, Paulin, 288,

Kristo, Pandi, 30,

Kuçi, Shaban, 45,

Kuçi, Zef, 71,

Kulla, Dedë, 288, 302,

Kumbaro, Sadush, 260,

Kumrija, Angjelin, 284, 289, 362,

Kursani, Nazmi, 91,

L, l.

Lakrori, Lefter, 31,

Lame, Hysni, 44, 45,

Laro, Thoma, 131,

Lazri, Sofokli, 277, 331,

Leci, Gaspër, 123, 216, 281,

Leka, Gjon, 108, 124, 125, 126,

Lekiq, Dulaq, 102, 103, 122, 241, 248,

Lenin, Vladimir I., 21, 91, 330,

Libohova, Qamile, 51,

Lici, Asllan, 41, 55, 149, 150, 151, 241, 258,

Lipivani, Argjir, 60,

Lisi, pseudonim, 50,

Lohja, Cuf, 18, 44, 133,

Ll, ll.

Llazani, Haki, 48,

Llazani, Nuri, 350, 351,

Lleshi, Haxhi, 132, 258.

M, m.

Major Ruli, 50,

Malëshova, Sejfullah, 64, 74, 157, 369,

Mandija, Feço, 260,

Mandija, Ferit, 260,

Mao Ce Dun, kin., 280, 284, 285, 380,

Mark, Prela, 48,

Markoja, Marko, 265, 267,

Marku, Gjen. Gjin, 106, 241,

Marku, Rexhina, 288,

Marleci, L., 334,

Mazi, Gac, 225,

Mazrreku, Gjovalin, 85, 241, 242,

Mborja, Emil, 260, 371,

Mema, Bexhet, 52,

Mersini, Jonuz, 45, 107,

Mesi, Elez, 20, 112, 241, 248,

Mëlyshi, Pal, 149, 150, 151, 241, 365,

Mihali, Arqile, 138,

Miloti, Elizabeta, 288,

Miloti, Isa, 260,

Miloti, Tonin, 67, 241,

Miloti, Xheudet, 18, 54, 124, 212, 263, 277, 278, 285, 302,

Mina, Rapi, 273,

Minarolli, Faik, 288, 303,

Miniri, polic, 122,

Misja, Vladimir, 260,

Muja, Rifat, 48,

Mula, Ismet, 92,

Mushani, Xhyhere, 79,

Mushi, Kristo, 131,

Myftaraj, Skënder, 302, 303,

Myftiu, Manush, 329,

N, n.

Nallbani, Ndrekë, 18, 103, 106, 133, 241,

Nano, Fatos, 331,

Ndoja, Hysni, 8, 55, 207, 241,

Ndoja, Prof. Mark, 258, 281,

Ndoka, Pëllumb, 38,

Ndreu, Dali, 106,

Ndreu, Esat, 44, 45, 241,

Nika, Prel, 37, 40, 270.

Nimani, Mazllom, 91,

Nishani, Omer, 90,

Nosi, Frederik, 44, 59, 70, 87,

Nuti, Faik, 149,

O, o.

Onekër, gjerm., 330,

Organet e mjetët e propagandës, gazetat, revistat, radio, Tv, etj. që nga viti 1944.

Organizatat e Frontit Demokratik, Organizatat Profesionale, Organizata e Rinisë,

Organizata e Grues, Organizata e Pionierit, etj. Kryesitë e të cilave ishin leva të

PKSH, PPSH, Sigurimit të Shtetit etj. (shif: “Revolucioni Kultural”), 79,

P, p.

Paçrami, Ali, 149,

Paçrami, Fadil, 55, 364,

Panariti, Shuajp, 285,

Panda, Prof. Evrinomi, 320,

Panduku, Illo, 23,

Pano, Spiro, 123, 241,

Papa, Ilo, 285,

Papadhimitri, Orest, 48,

Parllaku, Rahman, 106, 241,

Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik,

Partia Komuniste Jugosllave, Partia Komuniste e Kinës,

Partia Komuniste Shqiptare (PPSH, dhe Partia Socialiste e Shqipnisë),

Parruca, Bilal, 322, 329,

Peçi, Sheuqet, 47, 51, 106, 201, 238, 323,

Peja, Xhuro, 351,

Pela, Haxhi, 260,

Pema, Filip, 18, 133,

Pici, Nina, 288,

Picoku, Pashko, 212,

Pira, Nazif, 240,

Pistoli, Çiril, 239, 258, 281,

Podgorica, Prof. Fadil, 371,

Polona, Lako, 44,

Popoviq, Miladin, 24, 96,

Popoviq, Misho, 91,

Preka, Zef Kol, 85,

Prennushi, Gjon, 71,

Prifti, Foto, 212,

Profi, Nikolla, 23,

Prokopi, Qako, 207.

Q, q.

Qemali, Namik, 67, 113, 125, 146, 202, 207, 213, 227, 229,

Qilimi, Mustafa, 23, 274,

Qiriaqi, Sotir, 134, 136, 173,

R, r.

Rama, Sadik, 225, 287, 293, 371,

Rama, Selim, 48,

Ramadani, Irfan, 51,

Ramohiti, Halil, 138, 172,

“Revolucioni Ideologjik” ose “Revolucioni Kultural” (1967), 72,….350

Rino, Ndreko, 36,

Rino, Thoma, 121, 127, 143, 173, 234,

Rugia, Muharrem, 174,

Rr, rr.

Rrjolli, Dul, 21, 112, 113, 132, 215, 217, 224, 238, 367,

S, s.

Sadiku, Dilaver, 242,

Saliu, Muço, 31,

Samsuri, Dhori, 258,

Seiti, Gjen. Hilmi, 18, 195, 257, 258, 263, 266, 268, 273, 278,

Sekuj, Lazër, 288,

Selimi, Rexhep, 92,

Selimi, Xhemal, 36, 37, 41, 55, 113, 149, 150, 151, 241, 258,

Sokoli, Prenkë, 371, 284,

Spahiu, Bedri, 356,

Spiru, Nako, 206, 299, 356, 369,

Stalin, Josif V., 28, 89, 104, 199, 241, 276,

Stepani, Ali, 356,

Suji, Ahmet, 102, 281,

Sykja, Rustem, 85, 293,

Sh, sh.

Shala, Luigj, 288,

Shandro, Kostaq, 303, 306,

Shehu, Feqorr, 18, 258,

Shehu, Fiqrete, 23,

Shehu, Gjylhani, 60.

Shehu, Hajri, 303,

Shehu, Mehmet, 31, 33, 36, 51, 106, 107, 132, 157, 182, 239, 258, 271, 288, 293, 296,

Shehu, Zurdi (Zyhdi?), 87, 125,

Shima, Sabri, 37,

Shiroka, Tonin Kol, 288,

Shkodrani, Dhimitër, 55, 285, 307,

Shkurti, Zoji, 207, 241, 243,

Shllaku,Ndoc, 362,

Shllaku, Martin, 38,

Shoshi, Pashko, 267,

Shoshi, Zef, 285,

Shukriu, Ali, 92, 95,

Shuteriqi, Dhimitër, 208,

Shutermea, Gjyzepina, 288,

Shytani, Kolë, 71,

T, t.

Taçi, Çapajev, 336,

Tare, Myftar, 44,

Tefiku, Jake, 285,

Temja, Basri, 308,

Tepeleni, hetues, 50,

Tirana, Mynir, 59,

Tito, Josif B., titistët, 17, 28, 87, 89, 90, 157, 241, 261, 290, 293,

Toger, Baba, 55, 103, 106, 241,

Troshani, Kasem, 18, 241, 263, 264,

Tuli, Jonuz, 260,

Tukja, Tish, 202, 205,

Tyli, Muhamet, 303,

Th, th.

Thanasi, Enver, 371, 378, 380, 381,

Thani, Gjon, 288,

Themeli, Zoi, 18, 20, 31, 85, 88, 103, 106, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 132, 182, 241, 242, 243, 258,

U, u.

Ujaniku, Nestan, 43, 241,

Uli, Angjelina, 288,

Uli, Mark, 38, 48,

Ulqinaku, Hamdi, 263, 278.

V, v.

Vasili, Ndoc, (Antoni Kapaj), 217,

Vata, Pjerin, 264, 288,

Villa, Skënder, 258, 262, 263, 318, 320, 321, 363, 271,

Veleshnja, Teki, 51,

Vujoshi, Jovan, 284, 293,

Vuçaj, Marsel, 92, 94, 95, 96, 97,

Xh, xh.

Xhemali, Mentor, 241,

Xhika, El-ham, 264, 265,

X, x.

Xoxe, Koçi, 90, 106, 157, 257, 261,

Xh, xh.

Xhunga, Ali, 113, 124, 125, 241, 243, 244, 264, 278, 285,

Y, y.

Ymeri, Fadil, 285, 289,

Z, z.

Zaja, Hyse, 18, 121, 133

Zaja, Mustafa, 60,

Zjarri, Njazi, 267

Zejneli, Veladin, 44, 87, 123, 131, 143,

Zeneli, Faik, 260,

Zeneli, Lilo, 18, 20, 54, 103, 113, 241, 243, 258,

Zykaj, Asllan, 356,

Zh, zh.

Zhagari, Marian, 259,

Burimet për studimin e materialeve:

Arkivi i Shtetit, Tiranë.

Arkivi i Ministrisë së Punëve të Mbrendshme, Tiranë.

Arkivi i Degës së Punëve të Mbrendshme, Shkodër.

Arkivi i Komitetit Ekzekutiv K.P. Shkodër.

Arkivi i Muzeut Historik, Shkodër.

Arkivi i Prefekturës, Shkodër,

Biblioteka “Marin Barleci”, Shkodër.

Biblioteka e Kombëtare, Tiranë.

Gazeta “Ora e Maleve” 1924, Shkodër.

Gazetat “Koha e Re”, “Bashkimi” dhe “Zëri i Popullit”, Biblioteka Shkodër.

Fletore Zyrtare 1945 – 1952 (Biblioteka Kombëtare – Tiranë).

ALBANIAN CATHOLIC BULLETIN, Vol. XIV dhe XV, 1993, 1994. USA.

Libri “Martirizimi i Kishës Katolike Shqiptare (!944 – 1990)”, Shkodër, 1993.

Falnderoj të gjithë ata që më kanë ndihmue me materjale arkivore, kujtime gojore dhe mjete të tjera për botimin e këtij libri. Tue u nisë nga thanja e Papës Gjon Pali II-të, me 16 Janar 1994 në Vatikan, Romë, se: “Shumë njerëz janë ende në duert e torturuesve të pamëshirshëm në vendet ishtotalitare!…”, më asht dukë ma e arësyeshme mos me shënue disa nga emnat.

Autori.

Melbourne, 2012.

P Ë R M B A J T J A

PARATHANJE

PJESA E I

NUK DUE ME E BESUE

SHTËPIA NR. 173 NË RRUGËN E KAVAJËS

SHKAMBI I LATUEM

SHKODRANË1946

O SHQYPEO ZOGJT E MALEVE, KALLXONI

NGA NA ERDHËN KËTA PARTIZAN ?

KUSH KISHTE MA SHUMË VLERË, “BESLIDHJA E VERIUT” APO…

PO SHPELLAT A MI PRET KUSH?

KULLA PA RRUGË

KUSH MË NDALON MUE ME DERDHË GJAKUN

PJESA II

YJET E KOMBIT

PROF.FILIP ND.FISHTA

PARTIA DEMOKRISTJANE ISHTE VETËM NJË IDE

ORGANIZATA “BASHKIMI SHQIPTAR”

DERA QË PO HAPET

I HUMBUNI DON ALFONS TRACKI

PËR NJË SHQIPNI TË ARDHËSHME

NATË SHËN KOLLI

LËVIZIA E POSTRIBËS

AVOKAT P.PALI E PROF.KOL PRELA

MËSUESI PJETËR P. PALI

IMZOT PROF. JUL BONATTI

PROF. ARSHI PIPA E PROF.P. KAÇINARI

DON ANTON MUZAJ

NJË AKT TIPIK KOMUNIST

DON ALEKSANDËR SIRDANI E DON PJETËR ÇUNI

SI I MBYTËN DY PRIFTNIT?

PJESA III

IMZOT FRANO GJINI

DON DEDË MAÇAJ

KLERIKËT E FAMILJES PRENNUSHI

AT MATI PRENNUSHI O.F.M

IMZ. VINÇENC PRENNUSHI O.F.M

DON KOLEC PRENNUSHI

LIBRI I FUNDIT

TË VËRSHUEMIT

AT ÇIPRIAN NIKA O.F.M

AT DONAT KURTI O.F.M

FILMI JUGOSLLAV “DOSJA 1302”

PJESA IV

STUDENTËT

AT JOSIF PAPAMIHAJLI

INJACBAQLI

MARTIN SHELDIJA

DON DEDË MALAJ

6 SHKURT 1967

AT PJETËR MESHKALLA S.J.

FSHATI BRIJ BUNËS

NJË DOSJE

PJESA E V

METAMORFOZA

DON SIMON JUBANI

DON MIKEL KOLIQI

AT G. GARDIN S.J.

PAK E SAKT

KRYQZONJE…KRYQZONJE.!

Lista emnore

Burimet për studimin e materialit

Kopertina e fundit: Kujtim nga Daniel Gazulli (2010)

Fundi i librit

Publikohet me lejen e autorit Fritz Radovani.

Please follow and like us: