*****

Sot kam qare. Kam qare me dhimbje kur merrja vesh per vrasjen e pemeve. Ne qytetin tim. Ne rrugen time te kahershme. Ne rrugen e femijerise dhe te endrrave te mia, portokallet masakroheshin per se gjalli. Portokallet e dashura, plot magji, mbushur me mister e lojra ngjyrash. Portokallet qe na kane dhene aq dashuri falas… Nuk e besoja dot. Nuk doja ta besoja.

Sot me ka zene tmerri. Druret e vjeter. Aroma e tyre. Gjethet e gjelberta. Hijet dhe konturi elegant qe i jepnin trotuarit medioker. Emri qe i jepnin rruges. Embelsia. Dhe flladi. Asgje nuk do jete me. Portokallet jane masakruar. Portokallet nuk do te jene me. Varrosni kujtimet. Tani mbetet vetem zia.

Ka dhimbje e dhimbje… Por kjo e sotmja eshte kaq e thelle, kaq therese, kaq memece.Sidomos kur je larg.Te presesh peme ne vitin 2016 gjoja me planin per t’u sherbyer qytetareve eshte krim. Ne nje qytet si Elbasani qe ulerin mungese pemesh, ne nje qytet qe ulerin mungese ajri, ne nje qytet te trishtuar buze nje kombinati metalurgjik germadhe, ne nje qytet ku nuk ka as teater, as kinema, as salle koncertesh, as salle baleti, ne nje qytet ku nuk ka asnje muze, asnje galeri arti, asnje monument modern, asnje rruge bicikletash, asnje kend lojrash per femije, asnje park per te qene, ne nje qytet qe po vdes dita dites sepse ka harruar te bukuren qe aq fort e ka dashur dikur.

Ka vite qe nuk jetoj me ne kete qytet, dhe pse rrenjet e mia i kam aty. Dhe me pelqen te kthehem duke menduar se ky qytet ka akoma nje shpirt, se ky qytet frymon akoma pavaresisht varferise, se ne kete qytet kam ende nje vend ku te kthehem, kam nje kafe e dy miq qe me presin akoma si dikur, kam nje rruge ne Kala qe me jep paqe shekullore, kam nje copez magji me ca drure portokallesh ne rrugen time… Ma vrane dhe kete magji te fundit.

Ka dhimbje qe perseriten. Me pikoi vite me pare dhe prerja e pishave rreth mureve te Kalase, perseri nen misionin e zhvillimit te qytetit. Dekada qe kalojne dhe modeli i te ashtuquajturit ‘zhvillim’ eshte po ai. Na marrin per injorante.Na marrin per idiote.Por a nuk ka menyre tjeter per tu zhvilluar nje qytet?Vetem me rere e zhavorr u zhvilloka?Vetem me prerje pemesh u zhvilloka? Po sa do qe te rritet nje peme? Sa kohe? Sa pritje… Sa shkretetire. Breza e breza njerezish… Dekadate tera, breza e breza kujtimesh, stinesh. Bulevardi tashme ka mbetur fillikat, steril, pa peme, pa hije ne vere, pa strehe ne dimer, pa vende per tu prehur ne intimitet me natyren, pa ate afersi me historine e lashte dhe me muret e Kalase qe te bente per vete. As nuk mbahet mend si ishte. Ishte koha e pishave…

Nje tjeter vere kur u ktheva, kishin prere pemet tek rruga e Romes – keshtu quhet – eshte e cuditshme sesi rruget pervetesojne emra te pervecem vetiu. Sepse rruget jane te gjalla, rruget marrin fryme, rruget kane ne damare identitetin e njerezve dhe te kohes, identitetin e asaj materie te gjalle qe qarkullon aty…Ato terruga e butik Romes ishin drure te larte, te shendetshem.  Nje shoqe ime ka ballkonin ne kete rruge dhe vertet u trishtova per te. U trishtuam te dyja. I ka humbur frymemarrja asaj rruge, lezeti shetitjes aty, i te berit ‘shopping’ me nge, lenies se takimeve, xhiros se ngadalte per ne shtepi, soditjes nga ballkoni. U trishtuan dhe te tjere, por askush nuk foli. Gjoja u hap rruga me shume per makinat.Gjoja u rregullua trotuari. Gjoja u mbollen ca peme te reja. Brockulla. Nje shkarravine e kohes dhe kjo.Nje perdhunim i qytetit.E verteta eshte qe ka shume shkretetire ne kete qytet.Ka shume frike ne kete qytet.Ka shume vrases pemesh ne kete qytet dhe na e ofrojne vrasjen e pemeve si emancipim, si nevoje te paevitueshme per modernizimin e qytetit. Cfare tmerri!

Sepse po te duash natyren dhe pemet, e gjen menyren per t’i ruajtur, per t’i mbrojtur. Po ta shohesh natyren si nje pasuri e cila na ushqen, e cila na zbukuron, e cila na ploteson jo vetem si qenie biologjike, si qenie te gjalla, por edhe si qenie shpirterore, si qenie me kujtese e me moral, po ta ndjesh natyren, e gjen menyren ta respektosh, dhe te mos e shkelesh, dhe te mos e vrasesh. E gjen menyren ta harmonizosh cdo investim te ri me hapesiren dhe vlerat ekzistuese. Po ta kuptosh thelle qytetin tend, nuk ke kurajo ta deformosh keshtu. Te dhimbset. Te dridhet dora. Reformatoret me siguri nuk i kane lexuar ndonjehere ‘Qytetet e padukshme’te Italo Calvino-s. Nuk e kane idene c’do te thote qytet, cfare permban brenda ajo formule fizikisht, metaforikisht, shpirterisht…

Ne kohen kur gjthe bota e qyteteruar synon afrimin sa me te madh me natyren, qe nga mbrojtja e parqeve dhe pyjeve, promovimi i vlerave botanike, legjislacioni i detajuar, deri edhe tek krijimi i nje arkitekture organike me materiale e modele sa me afer natyres, me godina me kate te tera hapesirash te gjelbra, qe te kultivojne te bukuren, qe te pastrojne ajrin, qe t’i japin shkas nje marredhenie harmonike midis njeriut dhe natyres, ne kete kohe, ne Elbasanin tone te vogel e te braktisur, natyres se brishte e aq ne minorance i vihet shkelmi per te favorizuar makinat. Cfare kontrasti! Cfare mjerimi! E pse u dashka zgjeruar ajo rruge? A jane marre ne konsiderate qendrimet e banoreve aty? Cfare plani rregullimi? Cfare argumentash pro e kunder jane diskutuar me grupet e interesit? Eshte te vesh kujen…Vendime arbitrare per interesa te X apo Y. Sa rregullime te tjera jane me urgjentene kete qytet dhe askush nuk kujtohet. Cila rruge e ka radhen ne vijim? Kur do masakrohet dhe rruga me blina?

Elbasani po bie.Elbasani ka rene ne shume drejtime. Dhe nuk jane vetem pemet. Parku Rinia eshte lene ne harrese prej vitesh. Shkoni dhe shikoni stolat e mjere e te shkalafitur qe gjen atje, gjysma as nuk mund te quhen stola, shkoni dhe shikoni kujdesin ndaj pemeve dhe bimesise sa shume le per te deshiruar, hapesirat publike qe ofron ky park, ndricimin medioker… jo te perdoret per festivale e koncerte, por as per nje shetitje te rendomte. Shkoni dhe shikoni sheshin e shatervanit, ambulancen e qytetit, shkoni dhe shikoni spitalin, teatrin, shkoni shikoni pastaj dhe gjoja-hotelet e perbindeshat e larte me apartamente qe na serviren si kulmi i zhvillimit. Te kenaqin syrin… vertet?!Epo nuk jetohet vetem me cimento e makine dreqi ta haje. Nuk jetohet vetem me kafe e bilardo.Ka qytete te tjera, ne Shqiperi, qe e kane mbrojtur te bukuren, qe e kane dashuruar me fort dhe nuk e kane leshuar. Pse Elbasani eshte dorezuar i kapitulluar?

E fundit fare eshte qe ne Elbasan po vjen koha e xhamive. Kete vit po ndertohet nje superxhami mu ne mes te qytetit, perbri teatrit… ne vitin 2016, ky qytet “zgjedh”aktivisht te identifikoje vetveten, qendren e tij, berthamen e tij me fene e me besimin fetar. Pa pasur asgje kunder xhamise dhe besimit mysliman, jam ne fakt vete myslimane dhe me tradita familjare myslimane, por perseri, me duket e tepert, e pavend, me duket qe stonon plotesishtme nevojat aktuale te qytetit, me kohen qe jetojme dhe ku synojme te sinkronizohemi. Elbasani ka nevoje kryesore per investime madhore ne shendetesi, ne kulture, ne arsim.

A nuk do te ishte me bukur dhe me afer esences religjioze qe komunitetit fetar t’i sherbehej me vende kulti modeste dhe pa ekzaltim ne zona diskrete per besimtaret? Dhe qe investimet financiare me te fuqishme te zbatoheshin ne keto fusha te tjera? Qe ne vend qe te ndertohej nje xhami luksoze/qender tregtarene mes te qytetit, keto investime bujare te kanalizoheshin per ato sherbime qe vertet ia rrisin mireqenien banoreve? Qofte edhe ne nje godine me dinjitoze dhe me estetike per bashkine e qytetit? Me falenderimin perkates kuptohet, dhe duke pershtatur ia vizionin e kohes shekullit te 21-te…

Kam shume frike per Elbasanin.Elbasani po bie.Elbasani ka rene.Dhe nuk jane vetem pemet. Nuk jane vetem lulet. Nuk jane vetem portokallet. Njerezit po fiken. Dhe kur fiken njerezit, nuk shpeton dot me asgje.

Erida G. – Elbasan